آفت دهان و درمان آن
آفت دهان و درمان آن
آفْت یک بیماری شایع در دهان است که ضایعات دردناک نکروتیک در مخاط دهان، زبان و لثه به بار می آورد. علت آن ناشناخته است ولی ممکن است خودایمنی باشد. دوره آن حدود یک هفته است و اغلب پس از آن بدون درمان هم بهبود می یابد. درمان آن اغلب علامتی است و برای رفع آن بیشتر از دهانشویه یا قطره استفاده میشود.
اتیولوژی آفت عود کننده دهانی، دقیقاً مشخص نیست اما مواردی به عنوان علل زمینه ساز برای آن معرفی شدهاند؛ مانند زمینه ارثی، استرس، اختلالات ایمونولوژیک، عوامل هورمونی، کمبودهای تغذیه ای و نقایص خونی، سیگار و حساسیتهای غذایی.
علائم آفت محدود به دهان هستند و بیمار علائم عمومی (مانند تب) ندارد. علامت اصلی درد یا سوزش در محل آفت است. ممکن است درد با بعضی غذاها و آشامیدنی ها (مانند اسیدها ) تشدید شود. با بهبود زخم درد نیز کاهش می یابد.
آفت دهان یا برفک یا جوش های خفیفی که در فضای دهان بوجود می آید عللی دارد.
علت های محتملی که باعث ایجاد آفت در دهان می شوند:استرس های عاطفی یا جسمانی، اضطراب یا ناراحتی و عصبی بودن پیش از عادت ماهانه از این دسته عوامل می باشند.آسیب به مخاط دهان در اثر خشن بودن دندان های مصنوعی، غذا های داغ، مسواک زدن یا کار دندانپزشکی آزردگی و تحریک ناشی از غذاهایی مثل شکلات، غذاهای ترش و اسیدی (سرکه، غذاهای دودی)، آجیل ها یا چیپس های نمک زده شده نیز در ایجاد این بیماری موثر می باشند. عفونت های ویروسی نیز می تواند باعث ایجاد آفت شوند.
مصرف گلوتن گندم، فلفل، لیمو، آب لیمو، پرتقال، گوجه فرنگی، رب گوجه فرنگی، توت فرنگی، شکلات و گردو ایجاد آفت دهان را تشدید می کند. یکی از دلایل بروز آفت می تواند کمبود دریافت ریزمغذیها باشد خوردن موادی همچون جگر، غذاهای دریایی، گوشت قرمز کم چربی، لوبیای خشک، حبوبات، سبزیجات دارای برگهای سبز تیره و پهن و زرده تخم مرغ که بهترین منابع آهن هستند در بهبود این مشکل موثر است.
چه عواملی باعث پیدایش آفت دهان میشوند؟
عوامل مختلفی باعث پیدایش زخمهای آفتی میشوند. هر یک یا ترکیبی از این موارد میتواند در پیدایش زخمهای آفتی نقش داشته باشد:
-1
استرسهای روحی
روانی(مثلاً افزایش زخمهای آفتی نزدیک امتحانات دانشجویان)
-2 کمبودهای ویتامینی
(مثلاً کمبود ویتامینهای B1,
B2, B6, Bو C)
-3
کمبود سایر مواد تغذیهای:
مثل کمبود روی, اسید فولیک, آهن, کلسیم, سلنیم
-4
آلرژی (حساسیت): مثلاً
آلرژیهای غذایی(مثل آلرژی به گلوتن و یا میوههائی مثل لیمو, پرتقال, سیب, گوجهفرنگی
و یا توتفرنگی, پنیر و سایر لبنیات, شکلات, گردو)و یا افزودنی های خوراکی(مثل
سینامون آلدئید و یا بنزوئیک اسید)و یا سایر مواد مثل آدامس, مواد دندانپزشکی,
داروها و غیره
- 5 تغییرات هورمونی: مثلاً افزایش زخمهای آفتی در خانمها در زمان عادت ماهیانه و یا کاهش زخمهای آفتی در دوران بارداری
-6
مسائل ژنتیکی: شیوع بیشتر آفت
در فرزندان بیماران مبتلا در مقایسه با افراد سالم
-7 عوامل عفونی
-8 شرایط پزشکی خاص و بیماریهای مشخص مثل اختلال عمل نوتروفیلی، بیماری بهجت، بیماری التهابی روده, بیماری سیلیاک و کراون و بیماران مبتلا به ایدز
-9 خمیر دندانها یا دهان شویه های حاوی سدیم لوریل سولفات (SLS)
-10 تروما یا آسیب به مخاط دهان (مثلاً تحریک مخاط در اثر یک دندان تیز یا بعضی غذاها)
15 درمان خانگی و گیاهی برای آفت دهان
برگ ریحان : برگ ریحان تازه را بجوید. این کار را دوبار در روز تکرارکنید، هر بار میتوانید 3 تا 5 برگ ریحان را بجوید. این درمان را تا بهبود آفت ادامه دهید.
پیاز : پیاز را به شکل خام بخورید. میتوانید همراه غذا و به عنوان چاشنی از آن استفاده کنید. پیاز به دلیل داشتن سولفور در درمان آفت دهان بسیار مؤثر است.
گوجهفرنگی : میتوانید در سالاد از آن استفده کنید یا بطور جداگانه بطور روزانه مصرف کنید. روش دیگر قرقره کردن آب گوجهفرنگی است. دو تا سه بار در روز این کار را انجام دهید و تا بهبودی آفت ادامه دهید.
دمنوش گلهمیشه بهار/ مریم گلی : میتوانید به صورت دهان شویه نیز این دمنوش را قرقره کنید. برای تهیه دمنوش کمی از گیاه خشک را در آب بجوشانید. برای دهان شویه صبر کنید دمنوش سرد شود و پس از آن قرقره کنید.
پودر زردچوبه : کمی پودر زردچوبه را با یک قاشق غذاخوری گلیسیرین مخلوط کنید تا به شکل خمیری درآید. این خمیر را مستقیماً بر روی زخم بگذارید. میتوانید به جای گلیسیرین از آب استفاده کنید.
روغن نعناع : روغن نعناع را مستقیماً بر روی زخمها استفاده کنید تا درد آن کاهش یابد. میتوانید دوباردر روز این کار را انجام دهید. سعی کنید روغن نعناع حداقل 15 تا 20 دقیقه بر روی زخمها باقی بماند، سپس دهان را با آب شستشو دهید.
ماست و پنیر محلی : ماست درمان مؤثری برای آفت دهان است. خوردن ماست دوبار در روز یا خوردن ترکیب موز و ماست برای صبحانه در بهبود آفت مفید است. پنیر محلی نیز مفید است. مصرف مرتب و روزانه ماست، گنجاندن مواد غذایی سرشار از آهن، اسید فولیک، و ویتامین ب 12 در رژیم غذایی موجب از بین رفتن آن می شود.
آب پرتقال : خوردن آب پرتقال تازه (3 تا 4 نوبت در روز) میتواند به درمان زخم آفت کمک کند. جالب است بدانید که یکی از دلایل بروز آفت دهان، کمبود ویتامین C است. آب پرتقال تازه سرشار از ویتامین C است و استفاده روزانهی آن، ویتامین C مورد نیاز بدن را تأمین میکند.
شیرِ نارگیل : از شیرِنارگیل به عنوان دهان شویه، 3 تا 4 بار در روز استفاده کنید و تا بهبودی زخمها ادامه دهید. میتوانید مقدار کمی عسل را با شیرِنارگیل مخلوط کنید و از آن برای دهانشویه استفاده کنید.
دوغ : به طور روزانه مصرف کنید. دوغ یکی از مؤثرترین روشهای درمان آفت است.
آب : به طور متناوب با آب سرد و گرم دهان را شستشو دهید. هر بار دو فنجان آب کافی است (یکی سرد، دیگری گرم). این درمان بسیار ساده و در دسترس است.
شاه توت : خوردن آب شاهتوت، راه درمانی دیگری است که باعث کاهش درد و تحریک زخمهای دهانی میشود.
تخم گشنیز : یک قاشق از تخم گشنیز را در مقداری آب بجوشانید، پس از سرد شدن محلول، به عنوان دهان شویه از آن استفاده کنید. این کار را 3 تا 4 بار و تا بهبود زخمها ادامه دهید.
آلوئه ورا : آب آلوئه ورا را 2 تا 3 بار در روز قرقره کنید و تا بهبودی زخم ها ادامه دهید.
روغن درخت چای : این روغن را مستقیما بر روی زخمها قراردهید. مهم است که این کار را پیش از خواب در شب انجام دهید. راه دیگر این است که 3 تا 4 بار در روز آن را در محل زخمها قراردهید. میتوانید روغن درخت چای را با آب گرم و نمک مخلوط کنید و مخلوط را به عنوان دهان شویه استفاده کنید.
دارچین : مقداری پودر دارچین را با آب گرم مخلوط کنید و به عنوان دهان شویه تا بهبودی زخمها استفاده کنید. بهتر است این محلول را صبحها استفاده کنید.
پاپایا : خوردن میوهی پاپایا به بهبود زخمها کمک میکند. افرادی که مبتلا به آفت هستند نباید از غذاهای تند و پرادویه استفاده کنند. خوردن آب و کاهش استرس در بهبود سریعتر زخمها مؤثر است.
همچنین، دهان را روزانه 3 بار یا بیشتر با محلول نمک (نصف قاشق چایخوری نمک در حدود یک لیوان آب حل شود) شستشو دهید، البته به شرط این که خیلی دردناک نباشد.
دهانشویه های ساده گیاهی و طبیعی دهانشویه نیاز به معرّفی ندارد! به چرخاندن مایعات مختلف در دهان به منظور پاکسازی فیزیکی و نیز اِعمال اثرات درمانی بر روی لثه ها، دندان ها، زبان و سایر عناصر موجود در حفره دهان دهانشویه اطلاق می شود. واضح است که اگر همین کار در فضای گلو و حنجره انجام شود دیگر به آن دهانشویه نمی گوییم؛ بلکه حالا «غرغره» نام می گیرد. ساده ترین نوع دهانشویه؛ دهانشویه با آب است که در احادیث شریف هم بر آن تاکید شده است. همین کار ظاهرا پیش پا افتاده اگر به طور مرتّب انجام شود تاثیر به سزایی در سلامت دهان و دندان خواهد داشت. هدف این بحث، معرّفی چند نوع دهانشویه ساده و قابل دسترس گیاهی و طبیعی است که اثرات درمانی آنها، قابل ملاحظه است. در عین حال تشویق کاربران به عدم استفاده از دهانشویه های پر عارضه شیمیایی – و از جمله دهانشویه کلرهگزیدین – می تواند هدف مهمّ دیگر این مقاله باشد. تذکّر مهم: چنانکه گفتیم اِعمال اثرات دارویی بر فضای دهان از اهداف مهمّ دهانشویه هاست؛ لذا تماس طولانی تر مادّه دهانشویه با مخاط دهان، مطلوب است. به همین جهت بهتر است مدّت زمان گرداندن دارو در داخل دهان را کمی طولانی تر کنید و بعد از دهانشویه هم تا مدّتی از شستن دهان یا خوردن و آشامیدن خودداری کنید. با توجّه به این که به هنگام دهانشویه، پاکسازی فیزیکی و نیز رسیدن دارو به منافذ بین دندان ها هم مدّ نظر است بهتر است چرخاندن دارو در دهان با فشار مناسب انجام شود. ۱- دهانشویه گلاب و سرکه: به تجربه، بهترین دهانشویه ای که تا به حال از آن استفاده کرده ام دهانشویه گلاب و سرکه است؛ به این نحو که ۵ قسمت گلاب و یک قسمت سرکه را با هم مخلوط می کنید و روزی ۳-۲ بار به عنوان دهانشویه استفاده می کنید. این داروی فوق العاده، علاوه بر خوش بو کردن دهان، در درمان انواع عفونت های دهان و دندان، سستی لثه ها و خونریزی آنها با مسواک زدن، خونریزی پس از اعمال دندان پزشکی، لقّی دندان ها، درمان انواع زخم ها و جوش های فضای دهان و پیشگیری و درمان آفت،بسیار خوب و قوی عمل می کند. در مواردی که به علّت وجود زخم یا آفت، استفاده از این دهانشویه ایجاد سوزش می کند، اگر قادر به تحمّل آن نیستید می توانید تا رفع مشکل از دهانشویه گلاب به تنهایی استفاده کنید. در مواردی هم که قطع خونریزی مدّ نظر است(مثلاً پس از کشیدن دندان)، برای اِعمال اثر قوی تر می توانید سرکه را به تنهایی استفاده کنید. اگر با استفاده از این دهانشویه، احساس کُند شدن دندان دارید؛ می توانید مقدار سرکه دهانشویه را کم کنید. فراموش نکنید که در صورت تمایل، گلاب و سرکه هر کدام به تنهایی هم قابل استفاده هستند. توصیه اینجانب به شما این است که از این دهانشویه به طور دائم و خانوادگی استفاده کنید. تذکّر: برای این دهانشویه بهتر است از سرکه انگور که قوی تر است استفاده کنید. نوع خانگی و کارخانه ای هم فرق چندانی برای این استفاده موضعی ندارد اگرچه باز هم نوع خانوادگی ارجح است. ۲- چوب مسواک: در مورد چوب مسواک در جای خود صحبت خواهیم کرد. اگر چه روش استفاده اصلی چوب مسواک همان شیوه رایج است؛ امّا جوشاندن این چوب و استفاده از عصاره آن به عنوان دهانشویه هم اثرات فوق العاده پیشگیرانه و درمانی بر انواع مشکلات دهان و دندان دارد؛ ضمن این که تداوم این دهانشویه اثر خوبی در پیشگیری از ایجاد جرم دندان دارد. ۳- نمک: محلول آب نمک در ضدّ عفونی کردن محوّطه دهان و گلو بسیار مفید است. علاوه بر دهانشویه، نمک را می توان با ماساژ دادن روی لثه ها و دندان ها هم به کار برد. ۴- سایر دهانشویه ها: تعداد گیاهانی که از عصاره آن ها می توان به عنوان دهانشویه استفاده کرد کم نیست و آنچه در ادامه می آید تنها اشاره ای است به چند نمونه از آنها؛ امّا قبل از آن باید بگوییم که عصاره این گیاهان را می توانید به چند صورت تهیه کنید: ۱-۳- تهیه عصاره با جوشاندن: مقداری از گیاه را با مقدار متناسبی از آب حدود نیم ساعت روی شعله کم گاز بجوشانید؛ سپس آن را صاف کرده پس از خنک شدن مصرف کنید. این عصاره را بهتر است در یخچال نگهداری کنید؛ امّا فراموش نکنید عصاره هایی که از این راه به دست می آیند دوام چندانی ندارند و بعد از ۳-۲ روز شروع به فساد می کنند. لذا بهتر است به صورت روزانه تهیه شوند. ۲-۳- استفاده از عرقیات گیاهی: عرقیات هر کدام از این گیاهان که در بازار داروهای گیاهی موجود باشد به عنوان عصاره قابل استفاده است؛ امّا بهتر است برای این کار از عرقیات سنّتی، غلیظ و غیر پاستوریزه استفاده کنید. عرقیات، مدت دوام زیادی دارند(حدّاقل ۶ ماه تا یک سال) و اگر چه نگهداری آنها در یخچال مطلوب است؛ امّا خارج از یخچال نیز به طور معمول مشکلی پیدا نمی کنند. تذکّر مهم: با توجّه به اثرات ذکر شده برای این داروها، هر شخص می تواند از دو یا چند گیاه به صورت ترکیبی استفاده کند. - چای: چای را دم کنید؛ امّا آن را ننوشید! دهانشویه چای – به ویژه چای سبز – در کاهش بار عفونی فضای دهان بسیار موثّر است. - جفت بلوط: جفت بلوط، لایه نازک قهوه ای رنگی است که بین پوست بلوط و مغز آن قرار گرفته و به راحتی هم جدا می شود. این دارو بسیار قابض است و اثرات بسیار مفیدی در کم کردن عفونت و بهبودی آفت و زخم های دهان و رفع سستی لثه ها و لقّی دندان ها دارد. - مازو: درمان زخم ها، عفونت ها و سستی و خونریزی لثه ها. - تاجریزی: درمان زخم ها، عفونت ها و آفت. - نعناع، پونه و آویشن: ضدّ عفونی کننده فضای دهان هستند. البته به طور معمول برای درمان استفاده نمی شوند؛ بلکه از اثرات پیشگیرانه آنها استفاده می شود. - عروسک پشت پرده(کاکنج): درمان زخم ها، عفونت ها و آفت. - عاقرقرها: درمان زخم ها، عفونت ها و آفت. - بومادران: درمان زخم ها، عفونت ها و آفت. - پوست انار: یک داروی ارزان – در واقع رایگان – امّا بسیار موثّر است. جوشانده پوست انار یک درمان عالی برای انواع عفونت ها، زخم ها و آفت دهان است؛ لثه های سست را محکم می کند؛ خونریزی آنها را – به ویژه هنگام مسواک زدن – متوقّف می کند و لقّی دندان ها را به تدریج از بین می برد. گل انار و آب انار هم در این زمینه اثری مشابه پوست انار دارند. - گلنار فارسی: در درمان زخم ها، عفونت ها، آفت، سستی و خونریزی لثه ها و لقّی دندان ها بسیار موثّر است. اثرات گلنار هم مشابه پوست انار است. - سماق قرمز و قهوه ای و گرد غوره: درمان زخم ها و آفت و جلوگیری از خونریزی لثه ها. - طباشیر، بنفشه، پنیرک، خطمی، خرفه و تخم خرفه: این داروها و داروهای مشابه، خنک کننده فضای دهان، آرام بخش دردهای ناشی از آفت و کاهش دهنده سوزش و تحریک زخم های دهان هستند. - میخک: دهانشویه با عصاره یا عرق میخک یک مسکّن بسیار مناسب برای بسیاری از دندان دردهاست. - فلوس و تخم گشنیز: این دو دارو می توانند اثر مناسبی در درمان برفک نوزادان داشته باشند. راه مناسب آن است که عصاره آنها را به طور مرتّب با چیزی مثل گوش پاک کن، روی نقاط مورد نظر دهان نوزاد بمالیم. بزرگ ترها می توانند از دهانشویه آنها استفاده کنند. در عین حال که این دو دارو روی آفت هم اثر مناسبی می گذارند. - سعد کوفی: از مهم ترین داروهای ضدّ عفونی کننده دهان و دندان است که پودر شده آن را می توان برای مسواک زدن به کار برد؛ امّا دهانشویه آن هم می تواند کاربرد داشته باشد. |
کافور: کافور انواع دارد: قنصورى، رباحى، آزاد و اسفرک ارزق و مضمه کردن با آن آفت دهان را از بین مىبرد. شیرابه عشر: ابن سینا گوید عشر یکى از درختان شیرابهدار مىباشد مالیدن (شیرابه) در کچلى و زردزخم و مخلوط آن با عسل در آفت دهان کودکان موثر است. طرخون: رازى در کتاب دفع مضار اغذیه گوید در آفت دهان اگر آن را جویده و مدتى در دهان نگاه دارند موثر مىباشد. قافله کبیر: پوست کوبیده آن و به دستور دانه آن مقوى لثه و مانع قلاع [آفت] دهان است . ریحان: مضمضه جوشانده و غلیظ و جویدن خود ریحان جهت رفع آفت دهان مفید است. |
لسان الثور: برگ سوخته ى آن براى برفک و آفت دهان و سستى ریشه ى دندان، و التهاب دهان، نیروى بخش دل خوب است.
قلقاس: سوخته ى آن براى برفک و آفت دهان خوب است.
تحقیق هاشم مالکی
اسفند 1393