درمان زردی نوزادان

درمان زردی نوزادان

زردی نوزادان به انگلیسی: (neonatal jaundice) یا هیپربیلی‌روبینمی نوزادی یا ایکتر نوزادی به معنی زرد شدن رنگ پوست نوزادان می‌باشد. تمام نوزادانی که بدنیا می‌آیند، دچار درجاتی از بالا رفتن سطح بیلی‌روبین خون می‌شوند (یعنی بیش از ۲ میلیگرم بر دسی‌لیتر)، اما تنها نیمی از نوزادان ترم زردی قابل مشاهده پیدا می‌کنند که در سطح بالای ۵ میلی‌گرم بر دسی‌لیتر قابل مشاهده است (در بزرگسالان وقتی بیلی‌روبین به ۲ میلیگرم بر دسی‌لیتر می‌رسد، زردی آشکار می‌گردد). نوزاد ترم در پزشکی به نوزادانی گفته می‌شود که ۳۷ هفته یا بیشتر را در رحم مادر گذرانده باشند. درصد زردی در نوزادان نارس به ۸۰٪ کل نوزادان می‌رسد.

زردی در نوزادانی که بیماریی ندارند نباید بیش از دو هفته در نوزادان ترم(۳۷ هفته و بالاتر) یا بیش از سه هفته در نوزادان نارس (زیر ۳۷ هفته) طول بکشد. در صورتی که با چنین مواردی روبرو شویم، حتماً باید پوشک نوزاد را بررسی کنیم تااگر مدفوع حالت گچی (بی‌رنگ) داشت یا ادرار پررنگ شده بود و به پوشک رنگ می‌داد، دنبال زردی‌های خطرناکتر انسدادی برویم. در زردی طول کشیده باید حتماً میزان بیلی‌روبین کونژوگه اندازه گرفته شود. CBC از نظر بررسی همولیز لازم است. گروه خونی مادر و نوزاد باید تعیین شود و تست کومبس مستقیم از نوزاد گرفته شود، در مورد تزریق روگام هم باید از مادر پرسش انجام گیرد. بررسی بیماری‌های متابولیک نوزادان (با توجه ویژه به هیپوتیروئیدی) از اصول تشخیصی زردی طول کشیده نوزادان می‌باشد. میزان آستانه بیلی‌روبین کونژوگه برای انجام اقدامات بالا ۲۵ میکرومول بر لیتر (حدوداً ۲ میلیگرم بر دسی‌لیتر) می‌باشد.

اینکه بالا بودن بیلی‌روبین در نوزادان بصورت بارز بر خلاف زردی بزرگسالان باعث آسیب به دستگاه عصبی می‌شود، مربوط به عدم تکامل کامل سد خونی مغزی نوزادان می‌باشد. پاک بودن روده نوزاد از باکتری‌هایی که در افراد بزرگتر بیلی‌روبین کونژوگه دفع شده در روده را می‌شکنند و دفع آنرا تسهیل می‌کنند هم یکی از عوامل کمک کننده است، زیرا که اگر بیلی‌روبین دفع شده در مدفوع بصورت کونژوگه (محلول در آب) باقی بماند، از راه چرخه روده‌ای - کبدی (انتروهپاتیک) بازجذب می‌شود، یعنی آنزیم بتاگلوکورونیداز در روده، بیلی‌روبین کونژوگه شده را دوباره تبدیل به غیر کونژوگه می‌کند که از جدار روده جذب می‌شود و سطح بیلی‌روبین غیر کونژوگه را دوباره بالا می‌برد، برای همین دفع سریعتر مدفوع نوزاد باعث پایین آمدن سطح بیلی‌روبین می‌شود. اینکه باکتری‌های روده نوزاد نسبت به بزرگسالان کمترست، علت روشنتر بودن رنگ مدفوع نوزادان نسبت به بزرگسالان محسوب می‌شود. طول عمر گلبول‌های قرمز نوزادان، از افراد بزرگسال کوتاهتر است و غلظت هموگلوبین نوزادان از افراد بزرگسال بالاتر؛ در نتیجه بار تحمیل شده به کبد نوزاد برای دفع، بیش از افراد بزرگ‌سال می‌شود. در ضمن آنزیم‌های کبدی لیگاندین و گلوکورونیل ترانسفراز هم نسبت به بزرگسالان سطح پایین‌تری دارند و همگی این عوامل باعث می‌شود که سطح بیلی‌روبین نوزاد بالاتر از افراد بزرگ‌سال باشد.

یکی از بیماری هایی که گاهی به طور جدی نوزاد و والدین او را دچار مشکل می کند، زردی است. به طور کلی بیش از 70درصد نوزادان در روزهای اولیه تولد با این بیماری دست به گریبان می شوند که نشانگر شایع بودن آن در نوزادان است و این آمار در نوزادانی که پیش از موعد متولد شده اند به حدود 80 درصد می رسد. زردی در کودکان شامل بی رنگ یا زرد شدن پوست بدن و چشم ها می شود. بی رنگی و زردی پوست و چشم در این حالت در نتیجه بالا رفتن میزان ماده زرد رنگی به نام بیلی روبین در خون است و باعث تجمع این ماده در زیر پوست و زرد شدن آن می شود که اغلب این رنگ پریدگی و زردی تا بالای قفسه سینه ادامه پیدا می کند.

در واقع زردی یک بیماری نیست بلکه علامتی است که بالا بودن میزان بیلی روبین خون را نشان می دهد. زردی دردناک نیست ولی توجهات و ملاحظات زیادی را می طلبد، زیرا بالا رفتن بیلی روبین در خون حالتی سمی را در سیستم عصبی نوزاد ایجاد کرده و باعث بروز آسیب مغزی و در حالت پیشرفته منجر به مرگ نوزاد می شود.

چگونه متوجه زردی نوزادان شویم

زردی در نوزادان از همان روزهای اولیه تولد آغاز می شود. علائم آن معمولا با زردی پوست و گاهی چشم ها بروز می کند. زردی ابتدا تنها صورت را دربرمی گیرد ولی رفته رفته قفسه سینه، ناحیه شکم، پاها و کف پا و اندام های تحتانی را نیز درگیر می کند زردی در نوزادان گاهی باعث خستگی مفرط و سوءتغذیه می شود. نوزادانی که در 24 ساعت اول پس از تولد دچار این علائم می شوند، باید حتما تحت آزمایش میزان بیلی روبین قرار بگیرند. البته برای احتیاط بهتر است طی 5 روز اول تولد، کودک تحت بررسی قرار گیرد تا از عدم ابتلا به زردی در او مطمئن شوید.

نوزاد را به خاطر زردی از شیر مادر محروم نکنید

زردی در برخی نوزادان ممکن است بر اثر استفاده از شیر مادر باشد. 2 گروه از نوزادان هستند که با خوردن شیر مادر به زردی مبتلا می شوند. گروه اول بیشتر نوزادان مادرانی هستند که به طریق سزارین وضع حمل کرده اند و زردی به دلیل کم بودن شیر مادر و در روزهای اولیه تولد ایجاد می شود. در این حالت چنانچه تغذیه با شیر مادر استمرار داشته باشد، رفته رفته شیر مادر بیشتر و کمبود کالری نوزاد جبران می شود و همچنین حرکات روده او بهتر شده و زردی از بین می رود، در نوع دوم، زردی نوزاد معمولا از هفته دوم تولد آغاز می شود و علت آن می تواند موادی باشد که در شیر وجود داشته و باعث غیرفعال کردن آنزیم های کبدی و روده ای نوزاد می شود که این موضوع مواد صفراوی را باز جذب می کند. درواقع این مشکل به خاطر رشد ناکافی روده و کبد نوزاد رخ می دهد.

در این مورد هم پزشکان توصیه می کنند که تغذیه نوزاد با شیر مادر را ادامه دهید و چنانچه به علت شدت زردی، نیاز به تعویض خون نوزاد باشد، پزشک توصیه می کند که حداکثر 48 ساعت شیر مادر را قطع و از شیر خشک یا شیر دوشیده شده برای تغذیه کودک استفاده کنید. البته پس از رفع زردی، مجددا باید تغذیه با شیر مادر را از سر گرفت.

 تأثیر لامپ مهتابی سفید بر زردی

از سال ها پیش شنیده ایم که اگر کودکی دچار زردی شد، با قرار دادن او زیر نور لامپ های فلورسنت می توان او را درمان کرد. درست است که نور درمانی یکی از راه های درمانی زردی در نوزادان محسوب می شود، ولی استفاده از نور مهتابی هیچ پایه و اساس علمی نداشته و تأثیر چندانی در درمان زردی ندارد بلکه نور فلورسنتی که به عنوان درمان این بیماری استفاده می شود، طول موج های خاصی دارد که لامپ های مهتابی این طول موج و قدرت درمانی را ندارند. استفاده از نور خورشید هم به دلیل سوزاندن پوست لطیف نوزاد توصیه نمی شود.

تأثیر درمان های سنتی بر زردی

درمان های سنتی همیشه از زمان های قدیم مورد توجه مردم کشورمان بوده است. شیر خشت یکی از همان موادی است که حرف های ضد و نقیضی درباره استفاده و عدم استفاده آن در درمان زردی می شنویم. شیر خشت نوعی ماده گیاهی است که در قدیم برای درمان زردی مورد استفاده قرار می گرفت. ولی در حال حاضر بسیاری از پزشکان اعتقادی به استفاده از شیرخشت و داروهایی نظیر آن ندارند. ولی تحقیقات نشان داده که مصرف قطره خوراکی شیر خشت همراه نور درمانی تأثیر بسیار زیادی در بهبود نوزادان مبتلا به زردی دارد. به طوری که سرعت بهبود را به نحو چشمگیری افزایش می دهد. این ماده با داشتن قندهایی چون مانیتول یکی از درمان های مهم برای زردی به شمار می رود که چنانچه به روش بهداشتی مورد استفاده قرار گیرد، بسیار موثر خواهد بود و امروز جنبه درمانی آن هم به صورت علمی به اثبات رسیده است. علاوه بر شیر خشت، روش های سنتی دیگری هم وجود دارد که به تجربه و از لحاظ علمی به اثبات رسیده اند. آرد جو از جمله موادی است که می تواند در درمان زردی موثر واقع شود به ا ین صورت که آرد جوی نرم و الک شده را روی بدن نوزاد به جز روی صورت و دور ناف می پاشند. این روش همراه نور درمانی تأثیر و سرعت درمانی بیشتری خواهد داشت.

شستن بدن نوزاد با عرق کاسنی همراه آب ولرم نیز در درمان زردی موثر است. همچنین می توانید ترنجبین و آب را مخلوط کرده و پارچه ای را در آب خیس کرده و به پشت گوش و پیشانی نوزاد بمالید.

راهکار دیگر حجامت است به طوری که در پشت گوش نوزاد خراش کوچکی ایجاد می کنید تا چند قطره خون از آن جاری شود. این درمان های جایگزینی ساده در کنار درمان های طبی می توانند در درمان زردی نوزادان موثر باشند، البته به شرطی که به صورت کاملا بهداشتی انجام گیرند.

عوارض تأخیر در درمان

معمولاً زردی بیماری جدی ای محسوب نمی شود و طی یک تا 2 هفته بهبود می یابد. ولی چنانچه میزان بیلی روبین بالاتر از حد بوده و بدون درمان باقی بماند، بیلی روبین وارد مغز شده و باعث وارد آمدن آسیب های جدی به مغز می شود. بررسی و درمان های اولیه و زودهنگام زردی نوزادان می تواند از بروز این عوارض جدی جلوگیری کند. از عوارض درمان نشدن زردی می توان به فلج مغزی، عقب ماندگی ذهنی، حملات صرعی، اشکال در تعادل حرکتی، ناهنجاری های دندانی و ناشنوایی اشاره کرد که دیگر قابل درمان نیستند. پس با مشاهده اولین نشانه های زردی در کودکتان بلافاصله به پزشک مراجعه کنید.

منبع: روزنامه کیهان، پنج شنبه مورخ 1389/08/27

درمان زردی

در اکثر موارد زردی یک وضعیت زودگذر است که معمولا بدون هرگونه مداخله درمانی بهبود می یابد و جز در موارد شدید، هیچ گونه عارضه دراز مدتی ندارد. البته برای اطمینان خاطر بستگان نوزاد و برای داشتن یک ارزیابی صحیح نسبت به شدّت بیماری، توصیه اکید می کنیم که به پزشک مراجعه کنید و اقدامات تشخیصی لازم(تأکید می کنیم اقدامات تشخیصی) را انجام دهید؛ امّا برای درمان، هرگز نگران نباشید و با انجام درمان های ذیل، شاهد بهبودی نوزاد دلبندتان باشید.

منطق درمانی زردی در طبّ سنّتی

گفتیم که بر اساس منطق طبّ سنّتی، زردی، یک بیماری صفراوی(آتشی) است؛ به زبان ساده تر، کودک شما کمی آتش گرفته است! البته نگران نباشید، زردی، درد یا سوزش ندارد و تشبیه فوق در جهت فهم بهتر منطق درمان است. بر این اساس هر کاری که می تواند یک آتش را خاموش کند؛ زردی نوزاد را نیز بهبود می بخشد! بنابراین:

۱- مادر؛ ماشین آتش نشانی نوزاد!

مادر نوزادی که زردی دارد، باید از مصرف غذاهای گرمی پرهیز کند و سهم غذاهای خنکی را افزایش دهد تا طبع شیر او خنک تر شود. البته در این مورد، توجّه به مزاج مادر و ظرفیت تحمّل کبد او بسیار مهم است و نباید در این کار افراط کرد؛ به نحوی که مادر دچار علایم غلبه سردی در بدنش شود(خواب آلودگی، احساس کسالت و کوفتگی، افسردگی، احساس سرما در بدن، رنگ پریدگی، نفخ معده، زیاد و کم رنگ شدن ادرار و …). در این رابطه می توان از خوراکی های مختلفی استفاده کرد؛ از جمله: آش یا سوپ جو؛ خیار؛ هندوانه؛ آب زرشک طبیعی؛ آب انار ملس طبیعی؛ مرکّبات؛ خرفه یا گشنیز و ….

در بین داروها هم بهترین و راحت ترین راه آن است که مادر، عرق کاسنی و شاهتره را به نسبت مساوی مخلوط کرده؛ روزی ۳ استکان مصرف کند. این ترکیب، در عین حال که صفرا شکن قدرتمندی است؛ طبعی ملایم و معتدل دارد و تقریباً به همه می سازد.

در مادرانی که طبع گرم تر یا تحمّل بیشتری دارند می توان عرقیات خنک دیگر(مثل عرق گشنیز، بید، خارشتر و همیشه بهار) یا جوشانده گیاهانی مثل عنّاب، سپستان، بنفشه، همیشه بهار، خطمی، پنیرک، تخم گشنیز، تخم کاسنی، تخم کاهو، تخم خرفه، پوست بید و مانند آنها را هم به برنامه درمانی اضافه کرد.

نکته: به تجربه ثابت شده است که مصرف سیراب-شیردان از سوی مادر هم به کم شدن زردی نوزاد کمک می کند.

۲- شیرخشت و ترنجبین

شاید معروف ترین داروهای ضدّ زردی نوزاد در کشور ما، این دو دارو باشند؛ به نحوی که از قدیم معمولا این دو دارو جزئی از سیسمونی نوزاد به حساب می آمده اند. متأسّفانه و در حالی که تا سالیانی پیش، خانواده ها با همین گونه درمان ها به راحتی زردی نوزاد را کنترل می کردند؛ امروزه، همکاران پزشک ما بدون وجود توجیهی قابل قبول، نه تنها از این درمان های کم عارضه و ارزان، کناره گرفته اند؛ بلکه حتّی به شدّت هم از آن نهی می کنند؛ به نحوی که گاهی برای راضی کردن خانواده نوزاد به انجام این اقدامات، باید تلاش بسیاری کرد. همه این ها در حالی است که:

اوّلاً: در تحقیقات انجام شده در همین ایران خودمان، اثربخشی عصاره شیرخشت در درمان زردی نوزادان ثابت شده است(از جمله تحقیق انجام شده توسّط دکتر محمّد آزادبخت، عضو هیأت علمی دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی مازندران).

در ثانی در برخی کشورهای غربی که طبّ جدید ما داعیه دار پیروی از آنهاست؛ روند استفاده از این داروها در مراکز درمانی رسمی رو به گسترش است.

بنابراین و با قاطعیت و بر اساس تجربیات مکرّر خود که تقریباً همیشه حاصل آن، درمان مناسب نوزادان بوده است به شما اطمینان خاطر می دهم که با انجام این اقدامات ساده و موثّر می توانید خاطره شیرین روزهای اوّل تولّد نوزاد خود را جایگزین خاطره تلخ سرگردانی در بیمارستان و جدایی از فرزند دلبند خود و نگاه کردن به او بر روی تخت فوتوتراپی(نوردرمانی) کنید.

نحوه مصرف

حدود یک نخود شیرخشت و نصف قاشق چایخوری ترنجبین را در نصف استکان آب جوش حل کرده با پارچه نخی صاف کنید و به تدریج به نوزاد بخورانید. در صورت ضرورت می توانید این دارو را تا روزی ۳-۲ بار آماده و مصرف کنید.

چند نکته:

۱- ترنجبین کاملاً شیرین است و لذا این دارو نیاز به شیرین کردن ندارد.

۲- مصرف شیرخشت به تنهایی هم توصیه شده است؛ امّا مصرف این دو دارو با هم اثربخشی بیشتری دارد.

۳- با توجّه به این که این روزها قیمت شیرخشت بسیار بسیار بالا رفته است، می توان از بیدخشت به جای آن استفاده کرد.

۴- علاوه بر نوزاد، مادر او نیز می تواند این دارو را مصرف کند.

۵- علاوه بر داروی فوق می توان روزانه چند قاشق چایخوری مخلوط عرق کاسنی و شاهتره را نیز به نوزاد خوراند.

۳- سایر راهکارها

- شستشوی نوزاد با عرق های خنک به ویژه عرق کاسنی یا بید اثری قابل قبول در کاهش زردی دارد. البته دقّت کنید که این عرق ها را کمی حرارت دهید تا حالت ولرم پیدا کنند؛ در غیر این صورت ممکن است این کار باعث افت حرارت بدن نوزاد شود.

- مقداری ترنجبین را در آب حل کرده با یک پارچه، آن را به پیشانی و پشت گوش نوزاد بمالید.

- آرد جوی نرم و الک شده را روی بدن نوزاد(به جز صورت و ناف او) بپاشید.

 ۴- حجامت، درمانی قاطع و موثّر

حجامت نوزاد از بهترین، سریع ترین و موثّرترین روش های درمانی زردی است که به طور معمول، هیچ گونه عارضه ای در پی ندارد. حجامت نوزاد به این صورت انجام می شود که بر روی لبه بیرونی لاله گوش و نیز پوست پشت گوش نوزاد، خراشهای ظریفی وارد می شود. ایجاد یکی دو خراش ظریف در منطقه حجامت عام(بین دو کتف) نوزاد می تواند این حجامت را قوی تر کند.

تذکّر: در این حجامت نباید اقدام به بادکش گذاری و ساکشن کرد.

متأسّفانه بسیاری از خانواده ها با شنیدن کلمه حجامت دچار نگرانی می شوند تا جایی که اغلب مجبور می شویم به جای این کلمه از عبارت«خراش دادن و یا چند قطره خون گرفتن» استفاده  کنیم؛ امّا مطمئن باشید که حجامت نوزاد کاری است بسیار ساده؛ حتّی بسیار ساده تر از یک بار خونگیری از نوزاد برای اقدامات تشخیصی و درمانی. برای اطمینان بیشتر به این نکات توجّه کنید:

۱- مجموع خون خارج شده از بدن نوزاد در این روش بیش از چند قطره نیست – یعنی بسیار کمتر از یک بار خونگیری برای اقدامات تشخیصی و یا درمانی در طبّ کلاسیک – و لذا از این بابت مشکلی به وجود نمی آید.

۲- درد حجامت، فوق العاده کم است؛ به نحوی که نوزاد پس از چند ثانیه آرام می گیرد. نوزادان خوش خواب، گاهی به هنگام انجام حجامت حتّی از خواب هم بیدار نمی شوند.

۳- اگر پزشک مجرّب، فرزند شما را حجامت کند تقریباً محال است که جای خراش ها روی پوست زیبا و ظریف او باقی بماند.

کاهش زردی نوزاد، معمولاً بلافاصله پس از حجامت شروع می شود و اغلب پس از یک ساعت، نتیجه آن در آزمایش قابل مشاهده است. بسیار کم پیش می آید که پس از انجام حجامت باز هم زردی نوزاد کم نشود؛ امّا به هر حال ما، اقدامات درمانی غیر از حجامت را نیز – که شرح آن گذشت – به همه توصیه می کنیم.

زردی ناشی از شیر مادر

زردی در برخی نوزادان ممکن است بر اثر استفاده از شیر مادر باشد. ۲ گروه از نوزادان هستند که با خوردن شیر مادر به زردی مبتلا می شوند:

۱- گروه اول، بیشتر نوزادان مادرانی هستند که به طریق سزارین وضع حمل کرده اند و زردی به دلیل کم بودن شیر مادر و در روزهای اول تولد ایجاد می شود. در این حالت چنانچه تغذیه با شیر مادر استمرار داشته باشد، رفته رفته شیر مادر بیشتر و کمبود کالری نوزاد جبران می شود و همچنین حرکات روده او بهتر شده و زردی از بین می رود. در این نوزادان، مصرف شیرخشت و ترنجبین و به ویژه ترنجبین بسیار مطلوب است؛ چرا که ترنجبین ارزش غذایی بسیار بالایی دارد و می تواند به طور موقّت کمبود شیر را برای نوزاد جبران کند، از سوی دیگر خاصیت ملیّنی ترنجبین، باعث کارکرد بهتر روده ها و دفع بیشتر صفرا می شود.

۲- نوع دوم زردی ناشی از شیر مادر، معمولا از هفته دوم تولد آغاز می شود. این زردی ممکن است ناشی از موادی باشد که در شیر وجود داشته؛ باعث غیرفعال کردن آنزیم های کبدی و روده ای نوزاد می شوند که این موضوع باز جذب مواد صفراوی به داخل بدن را در پی دارد. در واقع این مشکل به خاطر رشد ناکافی روده و کبد نوزاد رخ می دهد. در این مورد هم پزشکان توصیه می کنند که تغذیه نوزاد با شیر مادر را ادامه دهید و چنانچه زردی شدید شد، حداکثر ۴۸ ساعت شیر مادر را قطع کرده از شیر خشک یا شیر دوشیده شده برای تغذیه کودک استفاده شود. البته پس از رفع زردی، مجددا باید تغذیه با شیر مادر را از سر گرفت.

زردی های غیر طبیعی

بعضی موارد زردی هستند که می توانند غیر طبیعی باشند و لذا نیاز به پیگیری دارند؛ از جمله این موارد که برای خانواده ها قابل تشخیص هستند عبارتند از:

- زردی که همان روز اوّل تولّد ظاهر شود.

- زردی که پس از هفته دوّم تولّد شروع شود.

- زردی که پس از دو هفته ادامه داشته باشد.(البته به جز نوزادان نارس که ممکن است به طور طبیعی تا دو ماه زردی خفیفی داشته باشند.)

- هر گونه نشانه ای دالّ بر بیماری و ضعف نوزاد، کاهش قدرت گرفتن پستان مادر، کم شدن اشتهای او و مواردی از این دست.

لامپ مهتابی و زردی

از سال ها پیش شنیده ایم که اگر کودکی دچار زردی شد، با قرار دادن او زیر نور لامپ های فلورسنت(مهتابی) می توان او را درمان کرد. درست است که نور درمانی یکی از راه های درمانی زردی در نوزادان محسوب می شود، ولی استفاده از نور مهتابی اساس علمی نداشته و تأثیر چندانی در درمان زردی ندارد بلکه نور فلورسنتی که به عنوان درمان این بیماری استفاده می شود، طول موج های خاصی دارد که لامپ های مهتابی این طول موج و قدرت درمانی را ندارند.  البته به هر حال، نوردمانی که در مراکز درمانی نیز انجام می شود؛ به هیچ وجه مورد توصیه ما نیست.

زردی و نور آفتاب

اگر سطح بیلی روبین کودک پایین باشد، می توانید با قرار دادن وی در معرض نور آفتاب(البته در سایه و نه در زیر نور مستقیم) در اوائل روز یا اواخر عصر به درمان او کمک کنید که البته با توجّه به اثربخشی درمانهای ذکر شده عملا نیازی به این کار نیست.

تعویض خون

موارد خطرناک و شدید زردی که ممکن است با خطر رسوب بیلی روبین در مغز همراه باشد را با تعویض خون نوزاد درمان می کنند. توصیه اکید می کنیم که با به کار بستن دستورات طبّ سنّتی، هرگز نگذارید تا کار به انجام این اقدام پرعارضه برسد؛ اگر چه اعتقاد شخص من این است که حتّی این نوزادان نیز اگر در چند روز متوالی، دو و یا حدّاکثر سه نوبت حجامت شوند و اقدامات دارویی را نیز به طور کامل دریافت کنند نیازی به تعویض خون نخواهند داشت.

زردی یا یرقان؟!

زردی همان یرقان است؛ امّا از آنجا که واژه یرقان برای اکثر مردم ما تداعی گر یک بیماری خطرناک و کشنده است از به کار بردن آن در این مقاله خودداری کردیم.

تذکّر آخر: باز هم تأکید می کنیم که از زردی نترسید؛ امّا این تذکّر به آن معنا نیست که به پزشک مراجعه نکنید. اگر نوزاد دلبندتان زردی دارد یا حتّی احتمال می دهید که زردی دارد حتماً به پزشک مراجعه کنید و اقدامات تشخیصی لازم را انجام دهید؛ امّا برای درمان بدون نگرانی به روش های فوق عمل کنید.

چند نکته درباره پیشگیری از زردی در بارداری

۱- نگرانی از زردی نوزاد در آینده نباید مادر باردار را مجبور کند که تغذیه مطلوب خود را کنار بگذارد. مصرف زیاد خنکی ها در بارداری می تواند برای مادر – و حتّی جنین – مشکلاتی به وجود بیاورد.

۲- انجام اقدامات پیشگیرانه در بارداری تنها محدود به یکی دو ماه آخر می شود به این ترتیب که در یکی دو ماه آخر بارداری، مادر، هفته ای یک بار، زبان خود را در آینه کنترل کند؛ اگر زبان زردرنگ بود می تواند نشان دهنده افزایش صفرا و احتمال ایجاد زردی در نوزاد باشد. در این حال مادر باردار بهتر است یک خنکی ملایم مثل عرق کاسنی را چند روز مصرف کند تا مشکل حل شود. توصیه عمومی تر برای رفع نگرانی همه مادران این است که از یک هفته به زایمان هر روز یکی دو استکان عرق کاسنی مصرف کنند.

۳- توجّه داشته باشید که نه انجام اقدام فوق می تواند زردی نگرفتن نوزاد را تضمین کند و نه عدم انجام آن یا مصرف غذاهای گرمی، ضرورتاً باعث زردی نوزاد خواهد شد.

درمان زردی با یک نسخه گیاهی

بسیاری از درمانگران طب بر این باورند که مصرف برخی از گیاهان دارویی می‌تواند تاثیر بسیار زیادی بر درمان نوزادان مبتلا به زردی دارد.

 مصرف دو گیاه دارویی ترنجبین و شیرخشت یکی از بهترین نسخه‌های گیاهی برای درمان زردی در نوزادان است. به شرط آنکه مصرف این گیاهان با مشاوره متخصص و یا درمانگر طب سنتی باشد.

 حمام درمانی با عصاره یا جوشانده گیاه دارویی گل بنفشه و گل ختمی نیز یکی دیگر از روش‌های درمان زردی است که می‌تواند به تنهایی و یا در کنار دیگر شیوه‌های درمانی مورد استفاده قرار گیرد. در این شیوه کافی است نوزاد را با جوشانده این گیاهان حمام کنید.

 رژیم درمانی و اصلاح برنامه غذایی مادران شیرده و افزودن ادویه‌ها و گیاهان دارویی با طبع خنک نیز یکی دیگر از شیوه‌های درمان زردی نوزادان است. مادران با تغییر رژیم غذایی خود با نظارت درمانگر طب سنتی می‌توانند داروی مورد نیاز نوزادشان را از طریق شیر به نوزاد خود منتقل کنند.

چگونه شربت گیاهی بسازیم

برای درمان نوزاد مبتلا به زردی می‌توانید از شربت ترنجبین و شیرخشت استفاده کنید. این شربت می‌تواند در مدت زمانی 8 تا 10 روز زردی نوزاد را برطرف کند. برای تهیه این شربت گیاهی باید 1 قاشق غذاخوری از ترنجبین را در 1 لیوان آب جوش بریزید و اجاهز دهید به مدت 5 دقیقه درون آب جوش خیس بخورد.

 پس از این مدت آن را صاف کنید و به آن یک قاشق چای خوری شیرخشت به آن اضافه کنید و آن را هم بزنید. این مخلوط را دوباره از صافی عبور دهید و از آن هر 2 ساعت یک بار، یک قاشق چای خوری به نوزادتان بدهید. نوزادتان باید تا زمانی از این شربت گیاهی مصرف کند که مدفوعش به رنگ زرد طلایی در آید. بنابراین باید در طول زمانی که به نوزادتان این شربت را می‌دهید، مدفوع و رنگ پوست او را بررسی کنید.

 در این حالت باید مدفوع نوزاد زردطلایی شود و از میزان زردی پوست او نیز کاسته شود. به اعتقاد درمانگران در صورتی که مصرف این شربت به همراه حمام کردن نوزاد با جوشانده این دو گیاه باشد می‌تواند موجب تسریع روند درمانی شود.

و اما یادتان باشد:خودسرانه گیاه درمانی نکنید

همانطور که مصرف بسیاری از قرص‌ها و داروهای شیمیایی با عوارض جانبی همراه است، مصرف برخی از گیاهان دارویی نیز با عوارض جانبی همراه است. بنابراین پیشنهاد من این است که برای مصرف این گیاهان حتما با درمانگر یا متخصص طب سنتی مشاوره کنید تا از بروز تداخل دارویی پیشگیری کنید. و با عوارض احتمالی گیاهان دارویی نظیر ترنجبین و شیرخشت نیز آشنا شوید. چرا که این گیاهان دارویی اگر چه به درمان زردی کمک می‌کنند اما ممکن است موجب بروز اسهال و دلپیچه در برخی از نوزادان شود. در صورتی که والدین با مشاوره متصص طب سنتی و تحت نظر او این کار را انجام دهند می توانند این مسئله را کنترل کرده و میزان آن را در نوزادشان به حداقل برسانند.

بیانی دیگر

تعریف زردی یا یرقان : در ابتدا باید اشاره کنیم که زردی بیماری نیست بلکه نوعی اختلال کبدی است که با بروز علائمی مانند : تغییر رنگ و زرد شدن پوست ، سفیدی چشم و همچنین تغییر رنگ ادرار به زرد پررنگ گاهی هم قهوه ای که بتدریج و با افزایش عدد «بیلی‏روبین» مناطق دیگر پوست مانند شکم و اندام‏ها زرد می‏شود. که ناشی از بالا بودن مقدار غلظت بیلیروبین خون است می باشد.در حقیقت این علائم زنگ خطری است برای فردی که دچار این مسئله شده است زیرا زمینه ساز سایر بیماری ها مانند بیماری های کبدی می شود.

علل به وجود آورنده زردی یا یرقان : کبد وظیفه هضم چربی را با ساختن و ذخیره کردن و خارج ساختن ماده ای به نام “صفرا” دارد که از شکسته شدن و تجزیه هموگلوبین(گلبولهای قرمز) حاصل می شود .این ماده عامل رنگ زرد ادرار و همچنین رنگ قهوه ای مدفوع است .در کیسه ای به نام “کیسه صفرا “توسط کبد ذخیره می شود.اما وقتی این ماده به مقدار غیر طبیعی وارد سیستم گردش خون شود باعث بروز علائم زردی یا یرقان می شود.

از علل بروز این مشکل می توان به:

هپاتیت یا التهاب کبد : که باعث التهاب بافت های کبد می شود ودلائل فراوانی نیز دارد مانند : مصرف برخی داروها ، عوامل ویروسی ، باکتریایی که گاهی با تماس با افراد آلوده ، استفاده از وسائل خالکوبی ، آشامیدن آب آلوده ، استفاده از سرنگ مشترک ، تزریق خون فرد آبوده به فرد سالم انجام می پذیرد.

انسداد مجرای صفرا :که به واسطه سنگ صفرا که یکی از عمده ترین دلایل ایجاد سنگ یبوست های طولانی و مزمن اشاره کرد.

توجه : بعضی از زردی چشمها مربوط به عارضه ای به نام”سندرم ژیلبرت”است. در این عارضه فرد هنگامی که دچار سرماخوردگی،گرسنگی یا اضطراب و عصبانیت است بیلیروبین خون افزایش یافته و چشمها و پوست بدن زرد میشود. این عارضه مادرزادی است و هیچگونه خطری ندارد و در صورت برطرف شدن علتهای گفته شده (مثلا رفع گرسنگی) رنگ پوست و چشم به حالت طبیعی بازمیگردد و به عبارتی اصلا بیماری محسوب نمیشود.

در صورتی که مشکوک به این علائم هستید انجام آزمایش برای تشخیص هر گونه زردی و هپاتیت الزامیست.

 طب سنتی و روش های پیشگیری و درمان زردی یا یرقان بزرگسالان

قطع و کم کردن مصرف شیرینجات قنادی ، غذاهای پرچرب ، سرخ کرده ، پر ادویه ، انواع بستنی ، فالوده و مواد نشاسته ای.

مصرف انواع آش ، آبگوشت و سوپ جو : مصرف مرتب سوپ جو به همراه آلو در اصلاح عمل گوارش نقش مهمی داشته که باعث دفع هر چه بهتر صفرا و درمان مرض خواهد شد .

شربت عسل : مقداری لیموترش تازه را در 1 لیوان آب بگیرید مقداری عسل اضافه کرده و آب بریزید روزانه یک الی دو بار از این شربت استفاده نمایید.

شاه توت : مصرف میوه هایی مانند شاه توت که یکی از بهترین میوه ها برای پاکسازی کبد و صفراست در تسریع درمان بیماری نقش مهمی دارد.

آب و مایعات : مصرف آب خوردن روزانه به مصرف قانونی که حداقل 8 لیوان در روز است برسانید و همچنین مصرف مایعاتی را مانند چای کم رنگ بیشتر کنید تا مقداری از این ماده از طریق ادرار دفع شود.

آب میوه ها : آب میوه هایی مانند خیار سبز، کاهو ، آلبالو، انار، هندوانه ، و حتی برای غنی تر شدن از گزانگبین ، شیرخشت و ترنجبین برای ترکیب کردن با آب میوه استفاده کنید

علل زردی و یرقان در نوزادان

نوزادان تازه متولد سطح بیلی روبین بالاتری دارند، چون تعداد گلبول های قرمز حامل اکسیژن در آنها زیادتر است و کبد جوان آنها نمی تواند بیلی روبین اضافی را متابولیزه کند. اگر شکم و یا پاهای کودک زرد به نظر می رسد باید با انجام آزمایش از مقدار زردی مطمئن شد.که این کار توسط پزشک اطفال و با قرار دادن دستگاه بیلی چک با تاباندن نور مرئی به پوست نوزاد مقدار بیلی روبین خون نوزاد را اندازه گیری می کنند که این روش بدون خون‌گیری و درد انجام می‌شود.

مادر مبتلا به هپاتیت : گاهی نوزاد از طریق بدن مادر مبتلا به زردی و حتی مبتلا به هپاتیت می شود  

زردی از شیر مادر : گاهی زردی ناشی مربوط به ترکیبات نامطلوب در شیر مادر است است که در هفته اول تولد نوزاد توسط تغذیه اشتباه مادر ایجاد شده و به علت مصرف مواد قندی و همچنین مواد پر کالری که همراهان به مادر برای جبران خون از دست داده می دهند اتفاق می افتد.

مصرف بیش از حد مواد غذایی چرب و قندی

روشی ساده برای تشخیص زردی نوزاد

افراد متخصص تست سریعی را برای تشخیص یرقان در منزل توصیه می کنند: در یک اتاق با روشنایی مناسب، فشار ملایمی را به سینه کودکتان وارد کنید؛ اگر بعد از برداشتن فشار، رنگ زرد بر روی پوست مشاهده گردد، باید به پزشک خود مراجعه کنید.

طب سنتی و روشهای پیشگیری و درمان زردی یا یرقان نوزاد

یکی از بهترین راه های پیشگیری و درمانی که اطبای قدیم هم به آن اشاره کرده اند اصلاح تغذیه مادر در ماه های آخر بارداری است که این خود شامل :

قطع و کم کردن مصرف شیرینجات قنادی ، غذاهای پرچرب ، سرخ کرده ، پر ادویه ، انواع بستنی ، فالوده و مواد نشاسته ای به ویژه در ماه های آخر بارداری.

مصرف انواع سوپ ، آش ، انواع سالاد و میوه ها به ویژه میوه هایی که طبع سرد دارند.

مصرف روزانه 6 تا 8 لیوان آب و مایعات سالم.

مصرف آب میوه هایی مانند : خیارسبزه ، کاهو ، آب انار ، شاه توت و میو هایی که باعث تصفیه خون و کمک کننده به کبد هستند.

عرقیاتی مانند : عرق بیدکاسنی ، شاه تره و کاسنی ، عرق بید ، عرق کیالک بیشتر استفاده کنید.

فوتو تراپی : درمان اصلی و پیشگیرانه زردی نوزادان فوتوتراپی یا نور درمانی است که با تابش نور آبی به طول موج 480 نانومتر به پوست نوزاد با شدت و فاصله مناسب می‌رسد. فوتوتراپی را در بیمارستان و در منزل هم می‌توان انجام داد.

شربت عسل : مقداری لیموترش تازه را در 1 لیوان آب بگیرید مقداری عسل اضافه کرده و آب بریزید روزانه یک الی دو بار از این شربت استفاده نمایید.

ترکیب شیرخشت ، گزانگبین و ترنجبین : این ترکیب یکی از موثرترین روشهای درمان زردی نوزاد است که تا به کنون معرفی شده است. از هر کدام گزانگبین و ترنجبین مقدار 100 گرم و شیرخشت 10 گرم تهیه و با یک ظرف 4 لیتری عرق بید یا بیدکاسنی مخلوط و سپس با پارچه ای نازک صاف کنید زیرا موارد ذکر شده به همراه چوبهای کوچکی هستند که با عمل حل کردن آنها در آب قادر به جدا سازی خواهید بود در ضمن مایع بدست آمده دارای طعمی شیرین بوده و دارای خواص درمانی معجزه آسایی برای درمان زردی نوزاد و همچنین باعث ازدیاد شیر مادر خواهد شد .ترکیب بدست آمده را در یخچال نگهداری کنید و روزانه در صورتی که تمایل به مصرف مایعات داشتید از این مخلوط استفاده کنید . لازم به ذکر است که این ترکیب با اثر گذاشتن بر شیر مادر باعث بهبود و درمان نوزاد می شود پس نیاز به خوراندن ترکیب به نوزاد نمی باشد.

فوایدشیرخشت و ترنجبین(فقط جنبه اطلاع رسانی دارد،جهت تجویز به پزشک متخصص مراجعه شود)

شیرخشت صمغ درختی است که در بعضی نواحی زمین می روید، طول این درخت تا سه متر می رسد و از چوب آن عصا درست می کنند. بهترین نوع شیرخشت آن است که قطعات آن درشت، سفید، شیرین و خالص بوده و چون در دهان گذاشته شود، زود حل شده و دهان و زبان را شیرین و خنک کند. شیرینی خاصی است غیر از شیرینی شکر و عسل. باید توجه کرد که این صمغ آلوده نباشد و پاک و خالص بوده و با گرد و غبار و خاشاک مخلوط نشده باشد. دارای دکستروز ساکارز، مانیت (همان ماده شیرین که به میزان 50 – 40% وجود دارد) و نشاسته است. همچنین دارای ویتامینهای مختلف مخصوصاً ویتامین D می باشد.

ترنجبین صمغی است که بر شاخه و برگ گیاهی خاردار به نام ((خارشتر)) (ALKAGI) پیدا می شود. این شاخه ها و برگها را که دارای صمغند جمع آوری کرده و در آب شستشو می دهند، سپس آن آب را می جوشانند تا بخار شود و ترنجبین به صورت بلورهایی متبلور گردد. ترنجبین که یک مادۀ قندی طبیعی است علاوه بر خواص طبی و درمانی برای شیرین کردن داروها به کار می رود و به مراتب بهتر از قند می باشد.

دستور مصرف شیرخشت: پنج گرم از دارو را در یک استکان کوچک آب داغ حل کرده و میل نمایید.
دستور مصرف ترنجبین: برای کودکان بر حسب سن، یک قاشق مرباخوری تا غذا خوری از ترنجبین را در یک استکان آب جوش ریخته و به هم بزنید و میل نمایید، برای بزرگسالان 7 الی 10 مثقال ترنجبین را در یک لیوان آب جوش ریخته و میل کنید.

خواص مشترک شیرخشت و ترنجبین

1-     خاصیت ضد عفونی کننده دارند و میکروبها را از بین می برند.

2-      به مقدار کم ملین و به مقدار زیاد مسهل هستند ولی اسهال آنها با سایر مسهل ها فرق دارد. معده را پاک می کنند بدون آنکه ایجاد یبوست نمایند. ضمناً اخلاط سوخته و صفرا را نیز دفع می کنند.

3-  حرارت و تب بدن را از طریق افزایش ترشحات بدن کاهش می دهند.
4- خوردن آب هندوانه و آب لیمو شیرین همراه شیرخشت و ترنجبین برای درمان زردی مفید است.
5- مقوی کبد، معده، کلیه و روده ها هستند.
6- چنانچه شیر جوشیده را با شیرخشت و ترنجبین مخلوط و شیرین کرده و آن را به صورت بمالید جهت طراوت گونه بسیار موثر است.
7- به سبب داشتن املاح زیاد و کلسیم برای معالجه و پیشگیری نرمی استخوان اثری نیکو و مؤثر دارند.
8- برای شیرین کردن داروها حتماً از این دو گیاه استفاده کنید.www.zibaweb.com
9- شیرینی این دو نه تنها برای دندان مضر نیست بلکه از کرم خوردگی و پوسیدگی دندانها جلوگیری می کند.
10- برای رفع علائم ناشی از سرماخوردگی از قبیل سینه و درد سینه پهلو خصوصاً در فصل زمستان توصیه می شود صبحانه یک لیوان شیر که با ترنجبین شیرین شده باشد بنوشید.
11- وجود قند در ترنجبین و شیرخشت برای مبتلایان به مرض قند مضر نمی باشد.
12- اگر می خواهید اطفال شما رشد کامل نمایند تا می توانید شیرخشت و ترنجبین به آنها بدهید. مخصوصاً به اطفال شیرخوار به جای شربت قند، شربتی از این دو به آنها بدهید تا استخوانبندی آنها محکم شده و زود دندان در آورند.
13- ترنجبین باعث لینت مزاج شده و جهت صفرا و رفع سرفه و استفراغ مفید می باشد. به عنوان ملین و مسهل نیز می توان از آن بخصوص برای بچه ها و افراد مسن استفاده نمود.
14- همچنین حرارت درونی، خارش بدن، ناراحتی های ادراری را بر طرف کرده و تب بُر نیز می باشد.
15- شیرخشت مقوی کبد و امعاء و احشاء بوده و سرفه، تنگی نفس، برونشیت و خشونت حلق و شش را بر طرف می کند و چنانچه با ماءالشعیر خورده شود بهتر است.
16- شیرخشت در افراد گرم مزاج که تب دارند خاصیت تب بری دارد. در تبهای عفونی مشکوک نیز به صورت مسهل مورد استفاده قرار می گیرد.
17- برای درمان تبهای شدید و حرارتی نیز توصیه می شود هندوانه به همراه شیرخشت مصرف شود.
18- همچنین شیرخشت برای بسیاری از امراضی که از حرارت و گرمی باشد، از قبیل حصبه و ... سودمند است.
19- در تبهای حاد، آبله مرغان، انواع حصبه و اسهال خونی، بواسیر و پیدا شدن خون در ادرار، از خوردن ترنجبین خودداری کرده و به جای آن شیرخشت میل نمایید.

سوال مهم : کودکی به دنیا امده بود زردی نداشت و لیکن الان درحه زردی ۲۱و در بیمارستان بستری است برای مادرش چه کنیم .

راهکار طب سنتی:

1- مادر روزانه لیموشیرین را در چند نوبت میل کند تا از کانال شیر مادر ,‌ گوارش و مزاج بچه خنک شود

 2- مادر از مصرف گوشت های قرمز بالاخص گاو و گوساله و شتر مرغ و شتر و بوقلمون پرهیز کند . و یا حداقل مصرف گوشت سفید ماهی دریایی را با اندکی خرما داشته باشد .

 3- مادر عرق کاسنی را بین نصف تا یک استکان را میل کند تا از کانال شیردهی بچه خنک شود .

 تذکر مهم تحت هیچ شرائطی به کودک عرقیجات ندهید .

 4- کودک را با عرق کاسنی  و ختمی پی در پی شستشو بدهید و اگز زمستان است با آب داغ مخلوط شود که کودک سرما نخورد .

 5- در فرهنگ اسلامی عقیقه کردن موجب دور شدن بلا از کودک و سلامت ماندن بچه میشود .

 6- ترنجبین را با آب داغ ژله ای درست کرده و با رعایت احتیاطات کامل در یک تنظیف تمیز به پیشانی کودک برای چند ساعت ببندید و تکرار آن مفید است و خوردن ترنجبین توسط مادر برای کاهش زردی در کودک بسیار مفید است . پشت گوشت بچه را با ژله ترنجبین تر کنید و مادر هم ترنجبین و بارهنگ دمنوش را بخورد .

 7- مادر خوراک لوبیا سبز میل کند و از مصرف بادمجان بشدت پرهیز کند و بجای آن از کدو خورشتی و حلوائی استفاده شود .

 8- از خوردن تغذیه جات گرم مزاج ( تر و خشک ) مثل بادمجان , فسنجان . گردو , تخمه جات و فندوق و آبگوشت پرهیز شود .

۹- تخم خشک خیار را دمنوش کرده و مادر روزی چند بار بخورد تا از کانال شیر مادر بچه خنک شود .

۱۰- برای مادر دلسوزی نکنید که گوشت خوردن ایشان در شیر تاثیر منفی دارد و زردی را مضاعف می کند. 

۱۱- برای مادر دلسوزی نکنید زیاد خشکبار و تخمه ندهید چون غلظت خون را بالا برده و شیر را غلیظ می کند.

۱۲- در داخل منزل بخور عادی ختمی و بنفشه و پنیرک ٬٬ از راه دور برای مادر انجام شود یعنی محیط خانه بایستی سرد و تر بشود / دمنوش ان مثل چای خوردن بسیار مفید است.

فقط به کودک چیزی ندهید 

بلی دمنوش اب تخم خیار خشک را به بدن بچه بزنید اشکالی نداره.

مادرها پیاز و سیر بخورند؟

در صورتی که پیاز و سیر به شکل خام استفاده شود، سبب بروز زردی می شود اما اگر پخته شود، مشکلی ایجاد نمی کند.

ادویه برای مادر ممنوع است؟

بله درست است. استفاده از ادویه ها و به خصوص ادویه های تند چون فلفل، التهاب یا تخریب سلول های کبدی را همراه دارد. طبع صفرا گرم و خشک است و نوزاد نمی تواند این طبع را تحمل کند، حال اگر مادر ادویه مصرف کند، این ماده درشیرش ترشح می شود و پوست نوزاد رو به زردی می گراید. به طور کلی تمام ادویه های تند و سوزاننده مضر هستند و نباید مصرف شوند.

چاره اش شیرخشک است یا شیر مادر؟

طبعا شیر مادر بهتر است. اما در مواردی که به ندرت پیش می آید، بهتر است شیر مادر به مدت ۲۴ ساعت قطع شود و پس از این مدت دوباره نوزاد را با شیر مادر تغذیه کرد، یعنی اگر بچه ای مبتلا به زردی شده و بیلی روبینش هم در حد ۱۶ است و مدام زیر دستگاه می رود و خارج می شود، وضعیتش چه بهتر شود و چه نشود، بهتر است تغذیه او را با شیر مادر به مدت ۲۴ ساعت قطع و با شیرخشک او را تغذیه کرد. پس از ۲۴ ساعت مادر دوباره می تواند به او شیر بدهد.

تحقیق هاشم مالکی

فروردین 1394