تغذیه مادران شیر ده
تغذیه مادران شیر ده
طبیعى ترین و مناسب ترین تغذیه براى نوزاد، شیر مادر است و هیچ مادرى نباید در صورتى که امکانات براى وى فراهم باشد کودک خود را از این نعمت و حق طبیعى محروم کند. تغذیه از شیر مادر داراى برترى هاى متعدّدى نسبت به تغذیه با سایر شیرها مى باشد که مهم ترین آنها عبارتند از:
الف) تغذیه از شیر مادر باعث برقرارى رابطه عاطفى و روانى بین مادر و فرزند مىشود. احساسى که مادر در هنگام بخشیدن شیره جان خود به فرزند خویش و آرامشى که نوزاد در آغوش مادر، هنگام مکیدن پیدا مىکند، به هیچ وجه در سایر روش هاى تغذیه اى نوزاد، امکان پذیر نیست.
ب) شیر مادر، همیشه آماده و در دسترس است و داراى گرماى مناسب بوده و بر خلاف تغذیه با بطرى، احتیاج به ضدّ غفونى کردن وسایل و جوشانیدن شیر و غیره که در بسیارى از اوقات به طور ناقص انجام مىشود، ندارد.
ج) شیر مادر از نظر مقدار موادّ غذایى و نوع آنها (پروتئین، چربى و قند) و همچنین املاح و موادّ معدنى موجود در آن، تفاوتهاى عمدهاى با شیر گاو و سایر شیرها داشته و براى نوزاد، مناسب ترین شیر است.
د) همان طور که اشاره شد، شیر مادر داراى موادّ خاصّى، از جمله عوامل ضدّ میکروبى (آنتى کور) است که نوزاد را در مقابل عفونتها تا اندازهاى محافظت مىکند.
ه) تجربه نشان داده است کودکانى که از شیر مادر تغذیه مى کنند بسیار کمتر به مشکلات و کسالت هایى از قبیل نفخ، یبوست، اسهال، دل درد، آلرژى، اگزما و کم خونى، مبتلا مى شوند.
و) تجربه نشان داده است مادرانى که دچار سوء تغذیه هستند، باز هم مقدارى شیر دارند اگر چه امکان دارد شیر آنها خیلى کمتر از مادرانى که خوب تغذیه مىشوند، باشد، امّا وجود غذا و موادّ ضدّ میکروبى در همین مقدار شیر نیز ارزشمند بوده و تأمین کننده سلامتى طفل در ماههاى اوّل پس از تولّد خواهد بود. این موضوع مهم است که مادر حتما باید طىّ دوران باردارى و شیر دادن، غذاى کافى مصرف کند.[1]
مزایاى شیردهى براى مادر
نظم و هم آهنگى موجود در طبیعت چنان است که انجام هیچ عملى بدون پاداش و پاسخ نمى ماند؛ در زمینه ى شیردهى مادر به فرزند نیز مىبینیم که این قانون به خوبى رعایت شده است؛ چون مادر در ازاى زحمت شیردهى به نحو جنبى و حاشیه اى، خود نیز از خیر و برکت کارى که در متن قضیه صورت مى گیرد برخوردار شده و در زمینه هاى مختلف بهره ى مطلوب مىیابد. این بهره مندیها عبارتند از:
1- در روزهاى اول پس از وضع حمل، رحم مادر شیر ده تحت تأثیر عوامل جارىکنندهى شیر از پستان یعنى هرمن اکسى توسین به سرعت جمع شده و به وضع طبیعى برمىگردد و در نتیجه مدت و میزان خونریزىهاى پس از زایمان را براى وى کم مىکند و این اثر مثبت در بهبود حال و بنیهى مادر نقش مؤثرى دارد.
2- مادرانى که منحصرا فرزندانشان را با شیر خود و به طور مکرر در 24 ساعت یا بر حسب نیاز شیرخوار تغذیه مىکنند و هیچ مادهى غذایى دیگرى حتى آب را تا ماههاى 4 و 5 زندگى طفل به او نمىدهند، عادت ماهیانه، امکان تخمکگذارى و حاملگى آنها به نحو طبیعى به تأخیر مىافتد یا به عبارت دیگر امر شیردهى، در اغلب مادران به عنوان عامل ساده و بىزیانى فاصلهگذارى مناسب بین بارداریهاى وى را موجب مىشود.
3- در اثر شیردهى، بدن مادر از چربیهایى که در جریان باردارى ذخیره کرده است استفاده مىکند و در نتیجه زودتر اضافه وزن خود را از دست داده تناسب اندام یافته و حالت پستانهایش به وضع طبیعى برمىگردد.
4- در مطالعات مختلف میزان بروز سرطان پستان و تخمدان در مادران شیرده بسیار کمتر از مادرانى که به بچه خود شیر ندادهاند گزارش شده است. مثلا یک بررسى انجام شده نشان داده است که ابتلاى به سرطان پستان در آن دسته از زنان نیویورکى که به طور متوسط در تمام طول زندگى بارورى خود یک سال و نیم به فرزندانشان شیر دادهاند نسبت به زنان ژاپنى که به طور متوسط در طول زندگى بارورى خود شش سال به اطفال خود شیر دادهاند به میزان 5/ 5 برابر بیشتر بوده است و در مطالعات دیگر هم ابتلا به سرطان پستان و تخمدان در مادران چندزایى که به کودکان خود شیر دادهاند به نحو چشمگیرى کمتر گزارش شده است.
5- در یک دوران شیردهى بیش از سه هزار بار شیر خوار در کنار مادر و تماس پوست با پوست وى قرار مىگیرد و این ارتباط نزدیک موجب مىشود که راحتى و لذت بیشترى براى مادر و کودک ایجاد شده شناخت احساسى و ادراکى زیادترى نسبت به هم پیدا کنند و ثبات عاطفى بین آنها افزوده شود.
6- با توجه به اینکه کودکان شیرمادرخوار سالمتر و دفعات بیمار شدن و مراجعه به پزشک و بیمارستان برایشان کمتر از کودکان شیرخشک خوار است لذا مى توان گفت که مادر نه تنها بیش از هرکس دیگر از این مزایا برخوردار شده و پاداش شیردهى اش را در این رهگذر مى گیرد بلکه از زحمات دیگر تهیه شیر خشک نیز معاف و راحت خواهد بود.[2]
یکى از مهمترین نکات مورد آموزش به مادران موضوع تغذیه است. سوء تغذیه قبل از حاملگى یا در جریان باردارى، بر رشد جنین در داخل رحم اثر سوء مىگذارد.
همچنین باعث مى شود که مادر قادر به ذخیره کافى موادّ چربى نشده و ترشح شیر دچار اشکال گردد. بنا بر این، مادران باید در طىّ دوران باردارى و شیردهى از رژیم غذایى متعادلى که حاوى انواع موادّ غذایى باشد، استفاده کنند. موادّى که زنان باردار و شیر ده از آن تغذیه مىکنند، در جوامع مختلف متفاوت است و به طور کلّى بستگى به عادات و رسوم محلى و از این نظر که از نظر اقتصادى قادر به تهیّه آن باشند، دارد. بنا بر این دستورات غذایى مادران باید طورى باشد که سلامت مادران، رشد متعادل جنین در داخل رحم و همچنین در ماه هاى اوّل بعد از به دنیا آمدن نوزاد را (که تقریبا به طور انحصارى از شیر مادر تغذیه مىکند) فراهم آورد.
موادّ غذایى لازم جهت تغذیه مادر، به ترتیب زیر مى باشد: پروتئین، که براى ساخته شدن بافتهاى جدید بدن جنین و ترمیم بافتهاى بدن خود مادر، ضرورى است. موادّى که داراى پروتئین هستند عبارتند از: انواع گوشتهاى قرمز و سفید، شیر، پنیر، تخم مرغ و حبوبات.
مصرف موادّ انرژى زا (موادّ قندى و نشاستهاى) براى رشد جنین و احتیاجات فیزیولوژیکى مادر لازم است. این مواد در برنج، سیب زمینى، نان، غلّات، انواع شیرینى ها و قند موجود است. امّا باید در حدّ تعادل خورده شود، چون سبب چاقى مىگردد و چاقى زیاد نیز در دوران باردارى مضر است. چربى نیز که در روغن و کره موجود است باید در حدّ متعادل مصرف شود.
یکى از موادّى که مصرف آن خیلى ضرورى است، مادّهاى است به نام کلسیم که براى استخوان بندى جنین لازم است. چون کلسیم در شیر و به طور کلّى در لبنیّات به مقدار زیاد وجود دارد، لذا بهتر است زنان باردار و شیرده حدّ اقل روزى دو لیوان شیر بنوشند. علاوه بر شیر، از ماست و پنیر هم مىتوان استفاده کرد.[3]
برخی از زنان یا از روی بی مهری( مثلاً زنی می گفت: من نمی خواهم به فرزندم شیر پستان بدهم، به همسرم گفته ام به اندازه کافی شیر خشک تهیه کند) یا ناچاری (خشکی پستان یا کمی شیر) مجبورند به فرزند خود شیر خشک یا شیر گاو بدهند و این غیر از خوراک طبیعی یک نوزاد است. در این میان مادرانی هستند که با کمبود شیر مواجهند، و نمی خواهند شیر دیگری بدهند، این ها چه چیزی بخورند که شیرشان افزایش یابد؟
غازیاغى: اگر غازیاغى را به شکل ضماد روى پستانهاى مادران شیر ده بگذارند، شیر آنها را زیاد کرده و به جریان مىاندازد.[4]
پنیر: اگر پنیر آبپز شود و به زن شیر ده بخورانند شیرش زیاد مىگردد.[5]
کرفس از رازى: کرفس بسیار گرم است و ترشح شیر را در مادران مىافزاید و اگر مادر شیر ده در خوردن آن زیاده روى کند ممکن است مبتلا به صرع گردد.[6]
توصیه هایی برای مادران شیرده
مادر شیرده باید از تمام گروه های غذایی در برنامه غذایی خود استفاده کند.
برای جلوگیری از کاهش آب بدن مادر (دهیدراتاسیون) به مادران توصیه می شود که روزانه به میزان کافی مایعات و آبمیوه طبیعی مصرف کنند.
نوشیدن یک لیوان مایعات نظیر آب، شیر یا آبمیوه تازه در هربار شیردهی توصیه می شود.
نیاز به ویتامین ها و املاح در دوران شیردهی افزایش می یابد ولی از طریق رعایت یک رژیم غذایی متعادل می توان این نیاز را برطرف ساخت.
ورزش های سبک که باعث افزایش توان بدنی مادر و کاهش استرس می شود توصیه می شود، اما ورزشهای سنگین به مادران شیرده توصیه نمی شود.
قرار گرفتن در معرض نور مستقیم خورشید به مدت حداقل ۲۰ دقیقه در روز (در ساعت اوج تابش خورشید نباشد) مورد توصیه است.
از مصرف شکلات، قهوه، نوشابه های گازدار، مواد غذایی پر ادویه (مثل سوسیس و کالباس) و مواد غذایی نفاخ خودداری شود.
مسائلی که مادران بهتر است رعایت نمایند:
مادران شیرده باید با سایرین تفاوت فاحشی داشته باشند؛ تا خود و کودکانشان در سلامت کامل بسر برند.
مسائلی که مادر شیرده بهتر است رعایت کند عبارتست از:
1- از عصبی شدن و حرص خوردن و ناراحت شدن بپرهیزد.
2- از بیخوابی و بد خوری و تکه تکه خوردن پرهیز کند.
3- از شیر دادن بی موقع پرهیز شود.
4- مادر بهتر است که کودک خود را در سمت چپ خود بخواباند.
5- بهتر است که لباس زیر کودک از پنبه و نخ و سفید باشد.
6- بعد از شیر دادن به کودک، او را بحالت ایستاده قرار داده و بین دوکتف کودک را به آرامی ماساژ دهید تا آروغ بزند و سپس او را در سمت چپ خود بخوابانید.
7- بهتر است که مادر تجربه کرده و بداند که چه زمانی کودک جای خود را کثیف می کند، بلافاصله پوشک او را عوض کند.
8- دمای اتاق را طوری تنظیم کنند، تا کودک دچار سرماخوردگی نشود.
9- برای شیر دادن، مادر به گونه ای عمل کند که جلوی تنفس کودک را نگیرد.
10- بهتر است که حدود 5/2 تا 3 ساعت یک بار به کودک شیر داده شود.
غذای مادران شیر ده
1- استفاده از مایعات بخصوص آب روزی 6 لیوان؛ نیم ساعت قبل از غذا و 5/2 ساعت بعد از غذا میل شود.
2- روزانه چند لیوان انواع آب میوه جات + 1 قاشق غذا خوری عسل با آب میوه جات مخلوط شده در طول روز بمرور میل کنند.
3- روزانه 2 لیوان شیر بادام میل شود.
4- برای ازدیاد شیر از این دم کردنی، روزانه حد اقل 2 لیوان با 1 قاشق غذا خوری عسل میل شود.
5- در صورت کمبود شیر مادر، 2 قاشق مربا خوری رازیانه و 2 قاشق مربا خوری بذر شوید را با 3 لیوان آب جوش بمدت 30 دقیقه در قوری چینی دم کرده در طول روز بمرور با عسل میل شود.
6- مهمترین توصیه به مادران شیر ده که موجب افزایش شیر آنان می شود، عبارت است از: استراحت و خوابیدن مادر بمدت 2 ساعت بعد از ظهر است تا شیر ساخته شود؛ در غیر این صورت شیر به اندازه کافی ساخته نمی شود.
7- بهتر است که مادران از غذاهای ممنوعه استفاده نکنند.
8- بهترین روشی که بمادران شیر ده توصیه می شود عبارت است از: استفاده از انواع میوه جات و سبزیجات فصل، استفاده از چهار نوع مواد غذائی (پروتئین ها، قندهای گیاهی، چربیهای گیاهی و ویتامین ها یا میوه جات).
9- مادران شیر ده غذا را خوب بجوند و 2 قاشق قبل از سیر شدن دست از غذا بردارند تا نوزادشان دچار نفخ و دل درد نشود.
10- مادران سعی کنند که هر لقمه غذا را بین 50 تا 60 بار بجوند تا گوارش سالمی داشته باشند.
11- بهتر است که مادران شیرده از تنوع غذائی برخوردار باشند تا تمام املاح و ویتامین های مورد نیاز نوزاد و مادر تامین شود.
12- حدود 90 در صد غذای مادران بهتر است که گیاهی باشد و 10 در صد غذایشان حیوانی باشد.
13- بهترین مواد قندی برای مادران شیرده، عسل و کشمش سایه خشک و آفتاب خشک می باشد، ضمناً از مصرف انجیر و روغن زیتون غافل نشوند.
14- بهتر است که مادران 3 ساعت قبل از خواب این مواد قندی را استفاده کرده و سپس به نوزاد خود شیر دهند تا نوزاد هنگام شب با آرامش خاطر بخواب رود.
15- مادران شیر ده بهتر است که سالاد را همراه لیمو ترش تازه و روغن زیتون و 1 قاشق غذا خوری عسل، همراه سالاد قبل از غذا میل کنند.
16- مادران هنگام شیر دادن بهتر است که نوزاد را نوازش کنند و با عشق به او شیر دهند تا رشد نوزادان سریع شود.
17- مادران بهتر است که به نوزادان تا قبل از 7 ماهگی، هیچ نوع غذا ئی را ندهند.
18- به مادران شیرده توصیه می شود که نسبت به خود و نوزادانشان بهداشت روحی و جسمی و تغذیه را رعایت نمایند.
19- به مادران شیر ده توصیه می شود که در هر حال نشاط و شادابی خود را حفظ کنند و آرامش داشته باشند.
زیرا کلیه حالت های روحی و روانی و جسمی مادر به نوزاد خود انتقال پیدا خواهد کرد.
20 – در صورت عدم رعایت مسائل بیان شده، هم مادر و هم نوزاد دچار کسالت روحی و جسمی خواهند شد. [7]
توصیه های دیگر:
بلغور جو دو سر: بلغور جو دو سر از غذاهایی که همیشه برای افزایش شیر مادران توصیه می شده است. محققان میدانند که در بلغور جو دو سر خاصیتی است که باعث کاهش کلسترول و حفظ فشار خون سالم می شود. این خاصیت بلغور جو دو سر می تواند به موارد دیگر مانند شیردهی نیز کمک کند. مواد مغذی موجود در این غذا تنها دلیل خوب بودن آن برای شیر مادر نیست. بلغور جو دو سر غذایی آرام بخش است، وقتی خانم شیرده می نشیند و این غذا را میل می کند باعث حسی خوب در او میشود و همچنین این غذا باعث ترشح هورمون اکسی توسین ( هورمون دخیل در تولید شیر ) می شود.همچنین آرامش در مادران شیرده باعث آسان شدن تولید شیر می شود.
اسفناج: شیردهی باعث میشود نیاز به انرژی بالا برود و مادر شیرده باید به دنبال تامین ویتامین ها و مینرال های بدن خود باشد. اسفناج منبع عالی از کلسیم، آهن، ویتامین K ویتامین A و فولات است. فولات ( برای فولیک اسید ) مخصوصا برای خانم های باردار و شیرده بسیار ضروری است. سبزیجات برگ سبز تیره مانند اسفناج حاوی فیتواستروژن نیز هستند. فیتواستروژن باعث ارتقا سطح سلامت بافت پستان و شیردهی می شود. فیتواستروژن مواد شیمیایی گیاهی است که خواصی مشابه استروژن دارد.
هویج: هویج کمتر به دلیل خاصیت شیر افزایی معرفی شده. اما جالب است بدانید هویج نیز مانند اسفناج دارای فیتواستروژن است. هویج همچنین دارای بتا کاروتن و ویتامین A هست که مادران شیرده به هر دوی آنها نیاز دارند. آب هویج مخصوصا برای مادران شیرده بسیار مفید است. آب هویج می تواند انرژی مورد نیاز خانم شیرده را تامین کند و کیفیت شیر مادر را بهبود ببخشید. نوشیدن یک فنجان آب هویج درست قبل از ناهار می تواند خیلی به تولید شیر کمک کند.
حموس: حبوبات مانند نخود، عدس، لوبیا، و یا لوبیا سبز به عنوان غذاهایی که باعث ترشح شیر می شوند شناخته می شوند. حموس، که به طور سنتی از نخود، سیر، آب لیمو و روغن زیتون درست می شود یک میان وعده مناسب برای خانم های شیرده است. غذایی کامل و ترکیبی از نخود و سیر (هر دو باعث افزایش شیر می شوند ) و دیگر مواد مغذی مفید که به دلیل داشتن این خواص یکی از بهترین انتخاب ها برای مادران شیرده است.
مارچوبه: مارچوبه دارای مقادیر بالایی فیبر، فولیک اسید، ویتامین A، C، و K است به همین دلیل تبدیل به یک نیروگاه انرژی برای خانم های شیرده شده است. مارچوبه نیز مانند دیگر غذاهایی که در لیستمان آمده است دارای فیتواستروژن است. فیتواستروژن موجود در مارچوبه باعث افزایش شیر مادر و فیبر موجود در آن باعث بالا رفتن کیفیت شیر میشود. علاوه بر این، مارچوبه حاوی تریپتوفان، یک اسید آمینه ضروری است که باعث تحریک پرولاکتین ( هورمونی اساسی در تولید شیر ) و در نتیجه تولید بیشتر شیر می شود.
برنج قهوه ای: بلغور جو دو سر از غلات کاملی است که به عنوان تقویت کننده شیر از آن یاد می شود، برنج قهوه ای هم از غلات کامل است اما وقتی بحث از تولید شیر به میان می آید برنج قهوه ای از بهترین هاست. برنج قهوه ای برنجی فرآوری نشده است که فقط پوسته ی بیرونی آن برداشته شده. برنج قهوه ای کربوهیدرات پیچیده است که به مادر کمک می کند انرژی لازم برای شیردهی را بدست بیاورد. همچنین از راه های دیگر به تولید شیر کمک می کند. محققان کشف کرده اند که خوردن برنج قهوه ای ممکن است موجب افزایش سروتنین در مغز شود. سروتنین یک انتقال دهنده ی عصبی است که به تنظیم خلق و خو، اشتها، خواب و همچنین تحریک ترشح پرولاکتین کمک می کند. پرولاکتین همانطور که قبلا ذکر شد هورمونی اصلی در دوره شیردهی است.
سالامون: سالامون سرشار از اسید چرب های ضروری و همچنین امگا3 می باشد. اسیدهای چرب و اسید چرب امگا3 با اینکه از نظر فنی جز غذاهای افزایش دهنده شیر حساب نمی شوند اما باعث تقویت شیر مادر می شوند. دلایلی هست که ثابت می کند اسید چربها و اسید چرب امگا 3 باعث افزایش و تقویت شیر مادر می شود. اولین دلیل این است که آنها باعث تامین مواد مغذی بدن مادر می شوند که این به خودی خود کمک می کند مادر بیشتر شیر تولید کند. به علاوه اسید چربها از مواد ضرروی مورد نیاز شیر مادر هستند. وجود بیشتر اسید چرب به مادر کمک می کند شیری مقوی تر برای کودک خود تولید کند.[8]
منبع: www.justmommies.com
[1] - دائرة المعارف بزرگ طب اسلامى، ج12، ص: 252
[2] - قرآن و طب، ص: 126
[3] - دائرة المعارف بزرگ طب اسلامى، ج12، ص: 248
[4] - گلها و گیاهان شفابخش، ص 155./ دائرة المعارف بزرگ طب اسلامى، ج4، ص: 412
[5] - قانون در طب، ج 2، ص 112./ دائرة المعارف بزرگ طب اسلامى، ج1، ص: 595
[6] - دائرة المعارف بزرگ طب اسلامى، ج5، ص: 52
[7] - منبع، سایت طب قرآنی/ استاد جمشید خدادادی
[8] - سایت دکتر کرمانی
