خار پاشنه
خار پاشنه
تعریف :خار پاشنه، زایده ای استخوانی است که در استخوان پاشنه پا پدید می آید. مچ پای انسان مرکب از هفت استخوان است که بزرگ ترین آنها، استخوان پاشنه است. گاهی در این استخوان، یک زایده خار مانند تشکیل می شود که دردناک شده و می تواند در راه رفتن اختلال ایجاد کند. مهمترین علت دردهای پاشنه، خار پاشنه است؛ امّا جالب این جاست که این درد به علّت خار به وجود نمی آید؛ درواقع، درد را همان چیزی به وجود می آورد که باعث به وجود آمدن خار پاشنه هم هست. خار پاشنه در اثر التهاب فاسیای کف پا ایجاد می شود. فاسیای کف پا، یک باند پهن است که در کف پا از پاشنه تا انگشتان پا کشیده می شود. اگر به هر علّت، فاسیا ملتهب شود و این التهاب طول بکشد، می تواند باعث رسوب کلسیم در محل اتصال فاسیا به پاشنه پا شود. این رسوب غیر طبیعی کلسیم، به شکل یک زائده کوچک خارمانند است که به آن خار پاشنه گفته می شود. خار پاشنه به خودی خود دردناک نیست بلکه درد، ناشی از کشیدگی فاسیا است.
درد پاشنه به علل متفاوتی ایجاد میشود ولی شایعترین علت آن فاسئیت پلانتار Plantar fasciitis است. فاسئیت پلانتار بیماری بسیار شایعی است بطوریکه حدس زده میشود حدود ده درصد از افراد به نوعی در طول زندگی خود درگیر این بیماری میشوند. این بیماری بر اثر التهاب فاشیای پلانتار بوجود میاید ولی فاشیای پلانتار چیست و کجاست.
آناتومی
فاشیای پلانتار Plantar fascia یک لیگامان بلند و نازک است که درست زیر پوست کف پای شما قرار گرفته است. این لیگامان از پاشنه پا به زیر پنجه پا کشیده شده و موجب قوس کف پا میشود.
یک سر این رباط به سطح
زیرین استخوان پاشنه یا
کالکانه Calcaneous
در محلی که به آن توبرکل
پاشنه
Calcaneal tubercle میگویند
متصل شده و سر دیگر آن پهن شده و به بند پرگزیمال (بند پرگزیمال اولین بند انگشت
است که به کف پا متصل میشود) تمامی انگشتان پا متصل میشود.
برای مطالعه بیشتر
آناتومی و بیومکانیک فاشیای پلانتار به مقاله "آناتومی و بیومکانیک
فاشیای پلانتار"
رجوع کنید.
|
|
|
|
علت درد پاشنه پا
بر اثر فشار بیش از حد به فاشیای پلانتار محل اتصال آن به استخوان پاشنه دچار کشیدگی و پارگی های میکروسکوپی میشود. پاسخ بدن به این اتفاق، التهاب و درد است. دردی که در محل اتصال این لیگامان به پاشنه احساس می شود.
- علل و عوامل :
- چنانکه گفتیم، علّت بروز این بیماری، وارد آمدن فشار یا آسیب به بافت پاشنه پاست که به التهاب فاسیای کف پا و استخوانی شدن بست های کف پا منجر می گردد. عوامل متعدّدی می توانند این مسأله را موجب شوند که به طور عمده عبارتند از:
- - اضافه وزن (خار پاشنه بیشتر در افراد چاق دیده می شود).
- - افزایش ناگهانی وزن در دوران بارداری.
- - صاف بودن کف پا.
- - مشکلات بیو مکانیک ( ناهنجاری هایی که منجر به راه رفتن غیر عادی می شود).
- - التهاب مفاصل کف پا به هر دلیل.
- - پوشیدن کفش نامناسب(پاشنه خیلی بلند کفش، تنگ بودن کفش، کفش بدون پاشنه و صاف و …)
- - دویدن (راه رفتن زیاد از دویدن کمتر ضرر دارد).
- - ایستادن به مدت طولانی.
- - مصرف چای، هم در ایجاد التهاب اوّلیه فاسیای کف پا و هم در رسوب ثانویه کلسیم و تشکیل خار پاشنه مؤثّر است.
- سفت بودن عضلات پشت ساق پا یا سفت بودن تاندون آشیل که موجب می شوند فرد نتواند به راحتی پشت پایش را به بالا ببرد.
- چرخش کف پا به خارج یا پرونیشن Pronation و در نتیجه افزایش فشار به فاشیا
- قوس کف پای زیاد یا کم (صافی کف پا)
- ضربات مکرر به کف پا مانند فعالیت های ورزشی که در آن پاشنه پا بطور مکرر به زمین کوبیده میشود.
- فعالیت بدنی جدید یا افزایش شدت فعالیت بدنی که در قبل هم داشته ایم
- راه رفتن روی زمین سخت یا ناهموار
- کفش نامناسب
- افزایش سن و تغییر یافتن جنس بافت فاشیای پلانتار
خار پاشنه چیست
|
|
باور بسیار شایعی در بین مردم و حتی پزشکان رواج دارد که درد پاشنه به علت خار پاشنه است. گرچه خیلی از افرادی که فاسئیت پلانتار دارند برجستگی کوچک استخوانی در زیر استخوان پاشنه دارند که به آن خار پاشنه میگویند، توجه به این نکته مهم است که علت درد، خار پاشنه نیست.
وجود یک برجستگی استخوانی در زیر استخوان پاشنه علت درد آن ناحیه نیست همانطور که با خارج کردن این برجستگی استخوانی درد از بین نمیرود. از هر ده نفر یک نفر خار پاشنه دارد ولی همه آنها درد ندارند.
خصوصیات درد پاشنه چیست
درد در زیر پاشنه مهمترین علامت این بیماری است. درد در صبح وقتی از رختخواب بلند میشویم در چند قدم اول بیشتر است. یا بعد از مدتی نشستن و یا رانندگی وقتی بلند شده و شروع به راه رفتن میکنیم در چند قدم اول درد شدید است ولی بعد از چند دقیقه یا کمتر، شدت درد کم شده یا از بین میرود. گاهی درد در حین راه رفتن و دویدن ایجاد میشود ولی در اکثر اوقات شدت درد بعد از راه رفتن است.
تشخیص
تشخیص این بیماری با صحبت پزشک با بیمار و معاینه است و نیازی به بررسی پاراکلینیکی ندارد. در معاینه فشار به زیر پاشنه در ناحیه ایکه به سمت داخل پاشنه نزدیکتر است موجب احساس درد میشود.
درمان غیر جراحی
بیش از 90 درصد بیماران با اقدامات غیر جراحی بهبود میابند. اقدامات درمانی عبارتند از :
- استراحت : اگر درگیر فعالیت وزشی خاصی هستید که در آن پاشنه پا تحت ضربات و فشار مداوم است باید این فعالیت ورزشی را کم و یا حتی موقتاً قطع کنید.
- سرما : پاشنه پا را روی یک بطری یخزده یا کیسه پلاستیکی حاوی تکه های یخ بگذارید. روزی 4-3 بار و هر بار 20 دقیقه این کار را تکرار کنید.
- دارو : دارو های ضد التهابی مانند بروفن یا سلکوکسیب موجب کاهش درد و التهاب میشود.
- نرمش : انجام برخی نرمش های خاص که عضلات پشت ساق فاشیای پلانتار را تحت کشش ملایم قرار داده و آنها را نرم و قابل انعطاف میکنند. این نرمش ها عبارتند از
|
|
· کشش عضلات پشت ساق : به طرف یک دیوار بایستید. یک پا را جلوتر از پای دیگر قرار میدهیم بطوریکه یک زانو کمی خم و و زانوی دیگر کاملاً صاف باشد. کف هر دو دست را هم به دیوار جلو تکیه میدهیم. سپس بدون اینکه محل کف پاها روی زمین را تغییر دهیم سعی میکنیم تنه خود را به دیوار نزدیک تر کنیم، زانوی خم شده را بیشتر خم کنیم تا در پایی که زانویش صاف است مچ پا بیشتر خم شود. با این کار عضلات پشت ساق و تاندون آشیل تحت کشش قرار میگیرند. این کار را خیلی به آرامی انجام میدهیم تا وقتی که یک کشش ملایم را در پشت پا احساس کنیم. وضعیت را برای ده ثانیه حفظ کرده و سپس به آرامی به حالت اول باز میگردیم. نرمش را 20 مرتبه تکرار میکنیم.
· کشش فاشیای پلانتار : در حالت نشسته پای مبتلا را روی زانوی سالم قرار میدهیم و پنجه پا را با دست گرفته و به طرف خود میکشیم تا فاشیای کف پا در حالت کشش قرار گیرد. به مدت ده ثانیه این کشش را ادامه داده و سپس به حالت اول باز میگردیم. 20 مرتبه نرمش را انجام میدهیم.
- تزریق کورتن : تزریق دارو در محل درد ممکن است توسط پزشک معالج برای درمان استفاده شود. توجه داشته باشیم که تزریق های مکرر خطرناک بوده و ممکن است بر اثر این تزریقات فاشیای کف پا پاره شده و فرد دچار صافی کف پا و درد مزمن شود.
- کفی : کفی های سیلیکونی زیر پاشنه را نرم نگه داشته و آنرا از ضربات مکرری که درد را تشدید میکند حفظ میکند.
|
|
- اسپلینت شبانه : معمولاً وقتی فرد در شب میخوابد کف پایش به پایین خم شده و این موجب میشود تا فاشیای پلانتار ریلاکس شده و در صبح که فرد از خواب بلند میشود طول آن قدری کوتاه تر شده است و همین امر موجب شدت درد صبحگاهی است. با استفاده از یک آتل یا اسپلینت در هنگام خواب که به پا و ساق بسته میشود مچ پا در حالت 90 درجه نگه داشته شده تا کشش فاشیای پلانتار در حین خواب حفظ شود. این روش گرچه کمی ناراحت کننده است ولی موثر است.
- شوک ویو تراپی Extracorporal shockwave therapy ESWT با این روش با تاباندن امواج پرقدرت صوتی به ناحیه پاشنه روند ترمیم آسیب های فاشیای پلانتار تسریع میشود. اثر این روش در همه بیماران یکسان نبوده و ثابت شده نیست.
|
درمان خار پاشنه به شیوه طبّ سنّتی «طبیب اصفهانی» می گوید: «خَلَد گر به پا خاری، آسان برآید چه سازم به خاری که بر دل نشیند» |
ما هم با طبیب اصفهانی هم عقیده ایم. درمان خار پاشنه ساده است؛ ساده تر از آنچه که گفته شد. با انجام اقدامات درمانی ذیل، بیمار به مدّت طولانی – و گاه تا پایان عمر – از شرّ درد و آزار خار پاشنه راحت خواهد شد. البته اقدامات فوق الذّکر – به جز داروهای شیمیایی و جرّاحی – هم مورد تأیید ما هستند؛ امّا میزان اثربخشی آنها کمتر از روش هایی است که در ادامه به آنها اشاره می کنیم:
خار پاشنه یک درد سرد است. طبق یک قانون، تقریباً هر دردی که در شب و یا با استراحت بیشتر می شود و با فعّالیت، گرم کردن و مانند آن کمتر می شود؛ دردی است سرد و راه درمان آن هم استفاده از گرماست. درمان خار پاشنه در طبّ سنّتی هم بر اساس همین اصل استوار است.
۱- ماساژ: یکی از بهترین راه ها برای درمان خار پاشنه، ماساژ پاشنه پا و اطراف تاندون آشیل با یک روغن گرم(روغن زیتون، سیاهدانه، کنجد، هسته قیسی، نارگیل، شترمرغ، کوهان شتر و …) است.
این کار بهتر است شب ها قبل از خواب انجام شود و ماساژ تا جذب کامل روغن به پوست ادامه پیدا کند. اضافه کردن کمی فلفل، دارچین یا زنجبیل به روغن و کشیدن یک پلاستیک فریزر روی محلّ ماساژ، اثر درمانی را بسیار بیشتر می کند. معمولاً کاهش درد از همان روز اوّل ملموس است و کم کم کامل می شود. اغلب، تداوم روغن مالی، به تنهایی بیماری را درمان می کند.
۲- گرم نگه داشتن موضعی: پیشنهاد ما آن است که به جای استفاده از پدهای معمول، تکّه ای پشم در کفش خود و زیر پاشنه پا قرار دهید و اثرات درمانی فوق العاده آن را مشاهده کنید. پوشیدن جوراب پشمی، استفاده از کرسی در فصل سرما و ایستادن روی آجر داغ هم راه های مناسب دیگری هستند.
۳- حجامت یا زالواندازی: انجام این دو کار با کاهش سریع التهاب در پاشنه پا، اثر بسیار عالی در از بین رفتن بیماری دارد. اکثر مواقع یک بار حجامت یا زالواندازی کافیست؛ امّا در صورت ضرورت تکرار می شود. محلّ انجام حجامت یا زالواندازی می تواند دو طرف تاندون آشیل(به ویژه سمت داخل پا) باشد.
۴- پرهیز از مصرف غذاهای سردی: همان طور که گفتیم، خار پاشنه بیماری سردی است؛ بنابراین اگر بیمار در حدّ امکان از غذاهای گرمی در رژیم غذایی خود استفاده کند؛ خار پاشنه سریعتر بهبود خواهد یافت. برای مثال، تداوم در مصرف سیر، درد خار پاشنه را بهبود خواهد داد.
بنابر همین استدلال، مصرف غذاهای سردی – از جمله بیشتر لبنیات – برای بیمار مضرّ خواهد بود.
۵- استفاده از کلسیم های طبیعی: با آن که گفتیم که خار پاشنه حاصل رسوب غیر طبیعی کلسیم در استخوان پاشنه است و علی القاعده انتظار می رود که مصرف غذاهای حاوی کلسیم، بیماری را تشدید کند؛ امّا به نحو جالبی، مصرف خوراکی کلسیم های طبیعی، شدّت بیماری را کم و آن را به تدریج درمان می کند. بهترین روش هم آن است که روزی ۲-۱ بار و هر بار نصف قاشق چایخوری پودر پوست تخم مرغ آسیاب شده را با کمی عسل روی زبان خود ریخته و ببلعید. مصرف روزی یک قاشق مربّاخوری پودر سنجد در نصف استکان عرق زیره هم می تواند شما را به نتیجه مطلوب برساند.
۶- با انجام اقدامات فوق الذّکر تقریباً می توانید مطمئن باشید که به نتیجه مطلوب خواهید رسید. امّا دو نکته را فراموش نکنید:
- اگر یبوست دارید آن را درمان کنید
توصیه های دیگر
خار پاشنه عموما ضایعه اى است که در اثر رشد بىرویه استخوانى در کف پا و یا انحراف بخشى از استخوان کف پا رخ مىدهد. این بیمارى معمولا همراه با درد در پاشنه پا بوده، فرد احساس وجود یک زخم در ناحیه عمیق پاشنه خود مىنماید، خصوصا زمانى که پاى خود را بر روى زمین قرار مى دهد.
محور درمان این ضایعه در درمان سنتى. عبارت از انحراف مسیر خار پاشنه با استفاده از فشار خارجى است. در طب رایج معمولا سعى مىشود با تزریق استروئید از التهاب منطقه کاسته و علایم بیمارى را کاهش دهند. ولى متاسفانه به واسطه این که روش تغییرى در فیزیک پا بوجود نمىآورد چندان مؤثر نمى باشد.
براى این کار باید ابتدا کف پاشنه را به آرامى و با انگشت ماساژ دهیم. این ماساژ صرفا براى جذب روغن تعیین مىشود و قصد تحریک جریان خون منطقه نیست، سپس با استفاده از چوب گرد به این منطقه به طور شیبدار فشار وارد مى کنیم.
آتلى که براى آن طراحى مىشود در جهتى است که فشار را به طور غیر مستقیم بر خار پاشنه وارد کند و با گرم نگه داشتن آن از التهابات عضو در طول درمان بکاهد.
* این فشار مىبایست زیاد باشد. به صورتى که رشد استخوانى را متوقف و منحرف سازد. در عکس بالا منطقه فشار با استفاده از شست نشان داده شده است.؟
در قدیم از وردنه چوبى براى این کار استفاده مى کردند و پاشنه فرد را به حالت خوابیده تحت فشار وردنه به صورت مایل قرار مى دادند.
این نکته که فشار باید حتما به صورت مایل باشد از اهمیت زیادى برخوردار است، چراکه فشار عمودى کمک چندانى به درمان بیمارى نخواهد داشت و تنها مىتواند التهاب پاشنه را افزایش دهد.
در زمانهاى قدیم براى درمان، از بیمار خواسته مىشد با پا به سطوح سخت ضربه وارد کند و با این ضربه خار پاشنه از محور اصلى خود خارج شود. بعد از این کار 3 قطعه ارائه شده در منطقه مورد نظر قرار داده با کمک کرباس و یا پارچه کتانى آن را تخته بندى مى نماییم.
در متد سنتى از تخته هاى سفت استفاده مىشود درصورتى که در درمانهاى جدید از کفههاى نرمى استفاده مىشود تا منطقه تحریک نگردد.
فشارهاى کنارى و سطوح سخت این خار را از مسیر خود منحرف نموده و معمولا عوارض جانبى براى فرد بوجود نمىآورد و فرد مىتواند به سادگى از کفشهاى معمولى استفاده نماید.
طول درمان حدود 2 هفته بوده و 6 تا 7 جلسه مراجعه نیازمند است در هر مراجعه این عمل تکرار مىشود تا درد متوقف گردد.
بعد از آن با ارائه ماساژهاى عمومى در 2 یا 3 جلسه ماهیچه هاى محل مورد نظر را ترمیم و تقویت مى نماییم.[1]
خار پاشنه که یکى از معضلات پزشکى غرب است، به خوبى با زالو درمان مى شود.
یک تا سه بار هربار 10 عدد زالوى نسبتا درشت با توجه به توان بیمار دور هر پاشنه بیاندازید. هر روز با روغن کرچک مالش داده شود و یا صبر زرد نرم شده با سرکه مخلوط و هر شب روى خار پاشنه ضماد گردد و تا صبح بماند.[2]
تحقیق: هاشم مالکی
آبان 1393
